William Wallace

XVIIIw. portret Sir Williama Wallace'a

Sir William Wallace (ur. ok. 1270r., zm. 1305r.) był drugim synem Sir Alana Wallace'a z Ellerslie, niewielkiego właściciela ziemskiego o pomniejszym znaczeniu politycznym z tytułem rycerskim. Uważa się, iż jego matką była córką Sir Hugh Crawforda, sheryfa Ayr. Urodził się w 1270r. najprawdopodobniej blisko Ellerslie (obecnie Elderslie) w Renfrewshire, Szkocja. Jego starszy brat nosił imię Malcolm a młodszy Jan /John/. Jako że nie był on pierworodnym nie dziedziczył majątku ani tytułów po ojcu.

Wstęp do opracowania

Istnieje bardzo wiele błędnych historii i opinii o życiu Williama Wallace'a, które w większości wypadków powstały w wyniku nierzetelności autorów tekstów. Podstawowym źródłem wiedzy o Williamie, jest pochodzący z XV w. wiersz "Life of Wallace" (znany również pod wieloma innymi tytułami) napisany przez minstrela zwanego Blind Harrym.
Kilku dodatkowych informacji dostarczają nam zapiski z oficjalnych, królewskich ksiąg Edwarda I. Jednak ze względu na starania ze strony Anglii, mające na celu zniszczenie obrazu Williama jako bohatera Szkocji, istnieje wiele (często nawet sprzecznych) danych z których ciężko jest "wyłowić" właściwy obraz.
Sporo zamieszania należy przypisać tłumaczeniu (rzeczonego powyżej wiersza) ze średnioangielskiego na współczesny angielski, dokonanemu w 1722r. przez Williama z Gilbertfield. Autor ten zatytułował swoje dzieło mianem tłumaczenia, a w rzeczy samej, jest to bardziej luźna interpretacja oryginału (wprowadzająca wiele błędów ze względu na dodanie nie istniejących strof oraz wyrzucenie części). Tekst Williama z Gilbertfield posłużył kolejnym autorom za podstawę do stworzenia własnych utworów i tak powstał np. film "Braveheart"
Również nie zachowały się żadne rzeźby, bądź portrety Williama Wallace'a z jego okresu - wszystko co można zobaczyć jej impresją późniejszych artystów na podstawie istniejących opisów.

Ponieważ do tej pory powstało już wystarczająco dużo zamętu w stosunku do historii życia Williama Wallace'a, w niniejszym opracowaniu zawarłem jedynie informacje znajdujące się w źródłach (nie kolejnych opracowaniach bądź tłumaczeniach) i które uznałem za wystarczająco pewne (oczywiście jak na obecny stan naszej wiedzy w tej materii).
Aby jednak umożliwić weryfikacje tekstu w stosunku do innych biografii oraz dodać trochę kolorytu, na samym końcu zawarłem epizody z życia Wallace'a, które pojawiły się jedynie w wierszu Blind Harry'ego. Należy je traktować zgodnie z duchem utworu - czyli jako egzaltowany obraz bohatera narodowego recytowany na biesiadach i nie aspirujący do bycia historycznym opracowaniem.

XVIIw. portret Sir Williama Wallace'a

Dzieciństwo

Nie istnieją żadne w pełni wiarygodne źródła dotyczące dzieciństwa Williama. Wprawdzie mamy zapiski z wiersza Harrego, jednak nigdzie nie znajdują swojego potwierdzenia i należy ja traktować tylko jako najbardziej prawdopodobne.
Ponieważ William był drugim synem Alana, nie dziedziczył po nim ani tytułu, ani ziemi. Typową w tym wypadku drogą dla dziecka była edukacja kościelna. Pierwszą edukację odbierał w Dunipace, we wschodniej części Stirlingshire, od młodszego brata swego ojca, który był duchownym w opactwie Cambuskenneth. To właśnie tam posiadł rozległą (jak na owe czasy) wiedzę, umiejętność pisania i czytania oraz znajomość łaciny. Wujowi przypisuje się zasługę ukształtowania poglądów młodego Wallace'a na problemy kraju, patriotyzm oraz szacunek do wolności.
Przypuszczalnie jego pierwsze kilkanaście lat życia upłynęło w spokoju, prawie sielsko. Jak wszyscy w owych czasach, zapewne wraz z rówieśnikami ćwiczył szermierkę oraz jazdę konną. Były to dobre czasy dla Szkocji.

Dalsze losy Williama były wynikiem serii wydarzeń jakie miały miejsce w kraju. W 1286 r. ginie Aleksander III nie pozostawiając żadnego następcy (wszyscy zginęli przed nim), na tron zostaje obrana przez lordów jego wnuczka Małgorzata /Margaret/, mająca wtedy zaledwie cztery lata. Przez kolejne cztery lata (Małgorzata dożyła swych ósmych urodzin) w Szkocji panują "strażnicy", którzy spiskują i knują przeciw sobie na zmianę składając hołd i walcząc z Edwardem I, królem Anglii. Wkrótce w kraju zapanowuje chaos i bezprawie, wszyscy włączając Anglików, Walijczyków i Irlandczyków starają się zagarnąć jak najwięcej dla siebie z rozpadającego się kraju.

William wraca do domu, w tym czasie następuje konflikt jego ojca z prawem stanowionym w owych czasach na ziemiach Szkockich przez Anglię. Istnieją różne wersje jak do tego doszło, w każdym bądź razie został wyjęty z pod prawa (najprawdopodobniej nie chciał płacić należnej daniny). Alan ucieka ze starszym bratem Williama na północ, a ten wraz z matką i młodszym bratem ucieka pod osłonę dziadka do Ayr. Krótko po tym Wallace wraz z Janem i matką udają sie do Kilspindie - do kolejnego wujka, tym razem najprawdopodobniej brata jego matki. Tam kontynuuje swoją edukację i poznaje wielu podobnych mu młodzieńców z ważnych szkockich rodzin.

Walka

W wierszu Harry'ego opisanych jest kilka epizodów z życia Williama jeszcze przed jego zbrojnym wystąpieniem, jednak ponownie nie mają one potwierdzenia w innych źródłach historycznych (a np. zabójstwo dziedzica zamku Dundee powinno być odnotowane w kronikach). Przełomem w życiu Wallace'a była śmierć ojca. Zginął on najprawdopodobniej w jednej z zasadzek organizowanych na Angielskich żołnierzy na Loudon Hill.
Ponownie pojawiają się tutaj informacje o różnych wydarzeniach z udziałem Wallace'a i po raz pierwszy znajdujemy wzmiankę o kobiecie (Marii Braidfute /Marion Braidfute/), której zabójstwo miało stać się później (przypuszczalnym) powodem ataku na garnizon w Lenark.

Właśnie ten atak i zgładzenie szeryfa Lenark Williama Haselrig'a, sprawiło iż Wallace zaistniał na kartach historii (w sensie dosłownym - jego imię figuruje w oficjalnym rejestrze, z tego okresu, jako wyjętego z pod prawa), a miało to miejsce 1297 r. Następnie w serii potyczek z wojskami Angielskimi, praktycznie na całym obszarze Szkocji, zjednuje sobie prostych ludzi oraz gromadzi armię. Były to oczywiście ataki na niewielkie oddziały, głównie z zaskoczenia, będące swoistego rodzaju walką partyzancką.

W tym samym czasie niejaki Andrzej Murray /Andrew Murray/ (nazywany również czasami Moray) z Black Isle, na północ od Inverness zawiesił sztandar Szkocji ma zamku Avoch jako oznakę niepodległości i walki z ciemiężycielem angielskim.
Należy tu zaznaczyć, przy ocenie ich późniejszych działań, iż żaden z nich nie walczył dla tronu czy tytułów ale z powodu niegodzenia się na obecną sytuację państwa (jest o tyle ważne, że praktycznie cała szlachta miała zgoła odmienne zapatrywania na sprawy korony i sposobu walki o nią).

Kiedy armia Wallace'a odbijała kolejno zamki Szkocji, została przeciw niemu wysłane wojska dowodzone przez Earla Surrey (ten pokonał szkotów rok wcześniej w bitwie pod Dunbar) - mianowanego wcześniej przez Edwarda I - "Strażnikiem Szkocji". Obie armie spotkały się nad rzeką Forth pod Stirling, 11 września 1297r. Wallace'owi przypisuje się zasługę obrania miejsca przy skalistym wybrzeżu zwanym "Opactwem Craig" /Abbey Craig/ (ze względu na swoje sąsiedztwo z Opactwem Cambuskenneth), gdzie udało mu się zaatakować wojska Angielskie w trakcie przekraczania wąskiego mostu. Większość z nich została zabita, sporo z jazdy konnej spadając z mostu potopiło się w rzece. Była to rzeź na wojskach Angielskich. Obecnie w tym miejscu znajduje się wysoki na 67 metrów Narodowy Monument Wallace'a /The National Wallace Monument/. Sam most nie przetrwał do naszych czasow (w pobliżu zbudowano nowy, wpełni kamienny most).
Podczas walki Murray otrzymał obrażenia, które okazały się śmiertelnymi. Zabrano go na północ do Katedry Fortrose by złożyć tam jego ciało.
Szkoci najechali północne rejony Anglii by pozyskać bardzo potrzebne, w owym czasie, zapasy. Po powrocie Wallace'a do swojej siedziby, został mianowany "Strażnikiem Szkocji" oraz został pasowany na rycerza w kościele Św. Maryji Leśnej /"Church of St Mary of the Forest" lub "Kirk (Church) of the Forest"/ w Selkirk.

Kiedy król Anglii Edward I wrócił z działań zbrojnych prowadzonych na kontynencie, zebrał armię i wyruszył osobiście na północ by uporać się z Wallace'm. Obie armie spotkały się pod Falkirk 21 lipca 1298r. Szkocka konnica (dowodzona i składająca się w sporej części z możnych) opuściła pole bitwy zaraz po jej rozpoczęciu (można by wskazać wiele powodów dla których tak się stało - jednak będą to jedynie domysły). Taktyka wojsk szkockich, polegająca na rozbijaniu konnicy długimi włóczniami, tym razem zawiodła ze względu na zgromadzonych po stronie przeciwnika zastępom łuczników. Ich długie angielskie łuki spowodowały spustoszenie w ludziach wroga i w efekcie końcowym doprowadziły do klęski wojsk Szkockich.
Wallace przeżył bitwę, jednak jego armia została zdziesiątkowana a ci co przeżyli uciekli. Zrezygnował z tytułu "Strażnika Szkocji" i postanowił prowadzić walkę podjazdową oraz sabotować działania wroga.

Pod koniec 1299 r. Wallace decyduje się wyjechać z kraju by znaleźć pomoc za granicami państwa. Podróżuje do Francji i Rzymu mając nadzieję, iż Papież wpłynie na Anglię i ukróci jej działania w Szkocji.
Wraca do kraju w 1303 r. by przekonać się, iż Anglia jeszcze mocniej nęka jego lud oraz zacieśniła jarzmo zniewolenia. Próbuje ponownie zjednać ludzi do walki, jednak wiele i wielu jest przeciw niemu. Zostaje najprawdopodobniej zdradzony i schwytany w Robroyston w pobliżu Glasgow, 3 sierpnia 1305 r. Początkowo zostaje osadzony na zamku Dumbarton, by ostatecznie trafić 22 sierpnia do Londynu. Następnego dnia po jego przybyciu do miasta rozpoczyna się proces w Westminster Hall (najstarszej części parlamentu). Wprawdzie pozwolono mu się bronić, jednak jedyna rzecz jaką zdołał wykrzyczeć (nad głosami jego oskarżycieli) i która została zanotowana, to że jest Szkotem, urodzonym w Szkocji i nie uważał Anglii jako swego suwerena.
Ostatecznie przywiązano go do końskich ogonów i ciągnięto ulicami Londynu przez cześć mil. Na placu "Smithfield Elms" został powieszony, jednak nim skonał odcięto go, wyciągnięto wnętrzności i spalono je tak by mógł to widzieć. Zmarł gdy wyrwano mu serce. Jego ciało zostało poćwiartowane i wysłane na północ by zhańbić szkotów, a głowę zatknięto na włóczni przy starym Moście Londyńskim. Zniszczenie ciała Wallace miało jeszcze wymiar religijny, uważało się że w ten sposób w dniu sądu ostatecznego nie będzie miał się jak stawić i zostanie skazany na wieczne potępienie.

Jak wyglądał?

Wszystko co związane jest z opisem wyglądu Williama, pochodzi z wiersza Blind Harry'ego. Ponieważ był on już w tym okresie umiłowanym bohaterem narodu szkockiego - nie należy traktować opisów w sposób dosłowny, a jedynie bardziej jako wyidealizowany obraz człowieka.

Współczesne kroniki opisują Williama jako rosłego i mocnego mężczyznę. Miał ponoć ponad sześć i pół stopy wzrostu (około 198cm), co musiało stanowić swoistego rodzaju rekord jak na tamte czasy, kiedy średnio żołnierz liczył sobie niewiele ponad pięć stóp wzrostu (około 155cm).

Carrick, w swoim dziele pt. "Życie Sir Williama Wallace'a z Elderslie" (ang. "Life of Sir William Wallace of Elderslie"), ujednolicił kilka z dostępnych opisów Williama:

"Był wysokim, dobrze zbudowanym mężczyzną o wyrafinowanej urodzie; jego oczy były jasne a spojrzenie przeszywające, brodę i włosy miał koloru kasztanowego z tendencją do kręcenia. Rzęsy i brwi były jaśniejsze od reszty włosów. Jego usta były okrągłe i pełne. Jego postura była wzniosła i dostojna, nosił uniesioną głową sięgając ramieniem do głowy przeciętnego mężczyzny. Mimo iż zdawał się być gigantem, ciało jego zachowało doskonałe proporcje i symetrię a w połączeniu z ogromną wprost siłą, wytrzymałością i szybkością nie było człowieka zdolnego mu uciec, z wyjątkiem konnego, kiedy zdecydował się go ścigać."

Różne historie

Zamieszczam tutaj różne historie z życia Williama, których autentyczność budzi wiele kontrowersji i należy je traktować bardziej jako ciekawostkę i sposób na czytanie ze zrozumieniem innych opracowań.

Wallace i Maria

Po udanej zasadzce na Loudon Hill Wallace i jego ludzie znajdują schronienie w jaskini niedaleko Coalburn. To właśnie tam mógł zobaczyć po raz pierwszy Marię Braidfute /Marion Braidfute/, która była osiemnastoletnią córką lorda Lamington. Harry opisuje ją takimi słowami: Znosiła wszystko, zachowywała się i nosiła nader skromnie. Była tak niezwykle miła, tak życzliwa i mądra. Pełna szlachetności, uprzejmości oraz łagodności. Potrafiła się wysłowić zgodnie z potrzebą chwili.

Wallace zakochuje się w Marii. Zdaje sobie jednak sprawę z problematyczności ślubu w ówczesnych czasach i odkłada ceremonię na "lepsze lata". Przypuszczalnym powodem zmiany decyzji, mogła być ciąża ukochanej. Sekretny ślub Wallace'a mógł odbyć się w grudniu 1296 roku, jednak gdzieś pomiędzy tym okresem a wydarzeniami z maja 1297 r. Maria musiała urodzić ich córkę.

Szeryf z Lenark

O szeryfie z Lenark Wallace dowiaduje się po raz pierwszy od Marii. Henry opisuje szeryfa jako okrutnego, niepohamowanego i mściwego w swych działaniach. Jemu to przypisuje się zamordowanie brata Marii, a jego ludziom zabicie jej samej. W niektórych wersjach "legendy" pojawia się również wzmianka jako by i on zabił ojca Williama - jest to jednak niczym nie potwierdzony wymysł.

Córka Williama

Odnosząc się do fragmentów pochodzących z kroniki Andrzeja z Wyntoun /Andrew of Wyntoun/ oraz wiersza Blind Harry'ego można przypuszczać, że William Wallace'a miał córkę. Jej losy nie są nam znane, pewne informacje (choć dość luźno łączone) wskazują, iż przeżyła wojny o niepodległość Szkocji i wyszła za ziemianina zwanego Shawn. Po jego śmierci wyszła z Sir Williama Baillie z Lamington (choć jak sugerują niektórzy, jest to opowieść spreparowana na potrzeby rodu Baillie).

Pierwsza krew

Istnieje opowieść, w której William przelewa po raz pierwszy cudzą krew. Opracowanie (bo tylko tam znalazłem ów opis) mówi o zabiciu jego rówieśnika i zarazem dziedzica zamku Dundee. Był nim syn niejakiego Selby, starego weterana wojennego pałającego nienawiścią do Szkotów.
Wallace będąc zaczepiany przez gromadkę towarzyszy młodego Selby, przy próbie odebrania mu sztyletu (ang. "dirk"), przebił go jego własną bronią. Dzięki tłumowi udało mu się uniknąć potyczki i uciec do domu wujka.
Wydarzenie to jest nierealne z kilku powodów, po pierwsze automatycznie stał by się wyjętym z pod prawa dużo wcześniej niż mogło by to wynikać z innych opisów. Po drugie takie wydarzenie powinno być gdzieś odnotowane (choć by w zapiskach ówczesnych sędziów) - w końcu dotyczyło osoby o dużym znaczeniu społecznym.

---