Świeca: Różnice pomiędzy wersjami

Z Almanach
mNie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 15 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 2: Linia 2:


[[Grafika:Swieca_z_Wosku_Pszczelego.jpeg|Świeca z wosku pszczelego|200px|right|thumb]]
[[Grafika:Swieca_z_Wosku_Pszczelego.jpeg|Świeca z wosku pszczelego|200px|right|thumb]]
Pierwsze znaleziska, mogące świadczyć o używaniu świec, pochodzą z obszaru Egiptu i Grecji oraz są datowane na około 3000 lat p.n.e. [[Świeca|Świece]] te wykonane były pierwotnie z [[wikipedia:pl:Łój_(kuchnia)|łoju]] - trudno tutaj jednoznacznie rozdzielić [[lampka_łojowa|lampki łojowe]] z wykopalisk, od świeczników z resztkami [[Świeca|świec]] - uznaje się jednak, że pierwsze świece zbudowane w sposób nam obecnie znany, wyprodukowali Rzymianie. [[Świeca|Świece]] wykonane z [[wikipedia:pl:Wosk_pszczeli|wosku pszczelego]] pojawiły się w Europie dopiero w średniowieczu. Równolegle, w odleglejszych miejscach na ziemi, używano przeróżnych tłuszczów zwierzęcych (np. tłuszcz wielorybi - Chiny, tłuszcz z ryby [[wikipedia:Eulachon|Eulachon]] - Indianie) i roślinnych (np. z orzechów - Japonia) - zazwyczaj nie występujących na naszym kontynencie.
Pierwsze znaleziska, mogące świadczyć o używaniu świec, pochodzą z obszaru Egiptu i Grecji oraz są datowane na około 3000 lat p.n.e. [[Świeca|Świece]] te wykonane były pierwotnie z [[Łój|łoju]] - trudno tutaj jednoznacznie rozdzielić [[lampka_łojowa|lampki łojowe]] z wykopalisk, od świeczników z resztkami [[Świeca|świec]] - uznaje się jednak, że pierwsze świece zbudowane w sposób nam obecnie znany, wyprodukowali Rzymianie. [[Świeca|Świece]] wykonane z [[Wosk pszczeli|wosku pszczelego]] pojawiły się w Europie dopiero w średniowieczu. Równolegle, w odleglejszych miejscach na ziemi, używano przeróżnych tłuszczów zwierzęcych (np. tłuszcz wielorybi - Chiny, tłuszcz z ryby [[wikipedia:Eulachon|Eulachon]] - Indianie) i roślinnych (np. z orzechów - Japonia) - zazwyczaj nie występujących na naszym kontynencie.


W Europie długi czas królowały świece [[wikipedia:pl:Łój_(kuchnia)|łojowe]] ze względu na łatwość pozyskania materiału a przez to i cenę. Wadą ich była jednak konsystencja (tłuste w dotyku - łatwo brudzące) oraz gryzący, o brzydkim zapachu obfity dym podczas spalania. Świece z [[wikipedia:pl:wosk pszczeli|wosku pszczelego]] były pozbawione tych wad, jednak były bardzo drogie i mogły sobie na nie pozwolić tylko najmajętniejsze osoby. Równocześnie ze względu na częste hodowanie pszczół w zakonach, świece woskowe stały się domena duchowieństwa i przeniknęły do świadomości jako symbol liturgiczny.
W Europie długi czas królowały świece [[Łój|łojowe]], głównie ze względu na łatwość pozyskania materiału a przez to i cenę. Wadą ich była jednak konsystencja (tłuste w dotyku - łatwo brudzące) oraz gryzący, o brzydkim zapachu, obfity dym podczas spalania. Świece z [[Wosk pszczeli|wosku pszczelego]] były pozbawione tych wad, jednak były bardzo drogie i mogły sobie na nie pozwolić tylko najmajętniejsze osoby. Równocześnie, ze względu iż pszczoły hodowane były głównie w zakonach, świece woskowe stały się domeną duchowieństwa i przeniknęły do świadomości masowej jako symbol liturgiczny.


=== Wydarzenia w historii świecy ===
=== Wydarzenia w historii świecy ===


* ([[XV]] w.) Od 1415r. [[Świeca|świece]] łojowe były używane w Londynie do oświetlania ulic.
* ([[XV]] w.) Od 1415r. [[Świeca|świece]] łojowe były używane w Londynie do oświetlania ulic.
* ([[XVI]] w.) Za czasów króla [[wikipedia:pl:Zygmunt_II_August|Zygmunta Augusta]] w Polsce produkcja świec zarówno woskowych jak i łojowych była obwarowana restrykcjami i na ich produkcję wydawano specjalne pozwolenia tzw. przywileje.
* ([[XVI]] w.) Za czasów króla [[wikipedia:pl:Zygmunt_II_August|Zygmunta Augusta]] w Polsce produkcja świec zarówno [[Wosk pszczeli|woskowych]] jak i [[Łój|łojowych]] była obwarowana restrykcjami i na ich produkcję wydawano specjalne pozwolenia tzw. przywileje.
* ([[XVI]] w.) W XVI wieku w Polsce istniały tylko trzy fabryki wytwarzające świece woskowe sposobem maczanym.
* ([[XVI]] w.) W XVI wieku w Polsce istniały tylko trzy fabryki wytwarzające świece woskowe sposobem maczanym.
* ([[XIX]] w.) Początek świec [[wikipedia:pl:Stearyna|stearynowych]] datuje się od początku [[XIX]] wieku, gdy [[wikipedia:pl:Michel_Eugène_Chevreul|M.E.Chevreul]] i [[wikipedia:pl:Joseph_Louis_Gay-Lussac|J.L. Gay Lussac]] otrzymali patent na wyrób kwasu stearowego w 1825r. Kwas ten otrzymywany jest na kilka sposobów z łoju zwierzęcego.
* ([[XIX]] w.) Początek świec [[wikipedia:pl:Stearyna|stearynowych]] datuje się od początku [[XIX]] wieku, gdy [[wikipedia:pl:Michel_Eugène_Chevreul|M.E.Chevreul]] i [[wikipedia:pl:Joseph_Louis_Gay-Lussac|J.L. Gay Lussac]] otrzymali patent na wyrób kwasu stearowego w 1825r. Kwas ten otrzymywany jest na kilka sposobów z łoju zwierzęcego.
* ([[XIX]] w.) Knoty plecione wprowadził Jules de Cambacérès w 1834r. (wcześniej występowały głównie w wersji skręcanej).
* ([[XIX]] w.) [[Knot|Knoty]] plecione wprowadził Jules de Cambacérès w 1834r. (wcześniej występowały głównie w wersji skręcanej).
* ([[XIX]] w.) W 1834 r. Joseph Morgan przedstawił pierwsza maszynę pozwalająca, na seryjną produkcję odlewanych [[Świeca|świec]]. Składała się ona z cylindra z ruchomym tłokiem, który wpychał zastygniętą [[Świeca|świecę]].<ref>Phillips, Gordon (1999). "[http://books.google.co.uk/books?id=OWt03_on0qUC&pg=PA74&dq=Joseph+Morgan+candles+1834&as_brr=3&client=firefox-a&sig=4YXvX0eEdKqze7B13yQiKehrgjs. Seven Centuries of Light: The Tallow Chandlers Company]". Book Production Consultants plc. p. 74. ISBN 1857570642.</ref>
* ([[XIX]] w.) W 1834 r. Joseph Morgan przedstawił pierwsza maszynę pozwalająca, na seryjną produkcję odlewanych [[Świeca|świec]]. Składała się ona z cylindra z ruchomym tłokiem, który wpychał zastygniętą [[Świeca|świecę]].<ref>Phillips, Gordon (1999). "[http://books.google.co.uk/books?id=OWt03_on0qUC&pg=PA74&dq=Joseph+Morgan+candles+1834&as_brr=3&client=firefox-a&sig=4YXvX0eEdKqze7B13yQiKehrgjs. Seven Centuries of Light: The Tallow Chandlers Company]". Book Production Consultants plc. p. 74. ISBN 1857570642.</ref>
* ([[XIX]] w.) Wraz z rozpoczęciem produkcji [[wikipedia:pl:parafina|parafiny]] z ropy i łupków węglowych nastała nowa era dla [[Świeca|świec]]. Pozostałość procesu destylacji ropy, jaką jest parafina, była najtańszym paliwem jakie do tej pory wynaleziono - a brak nieprzyjemnego zapachu i czystość spalania sprawiły za zatriumfowała jako źródło poręcznego światła do czasu wynalezienia elektryczności i żarówki.
* ([[XIX]] w.) Wraz z rozpoczęciem produkcji [[wikipedia:pl:parafina|parafiny]] z ropy i łupków węglowych nastała nowa era dla [[Świeca|świec]]. Pozostałość procesu destylacji ropy, jaką jest parafina, była najtańszym paliwem jakie do tej pory wynaleziono - a brak nieprzyjemnego zapachu i czystość spalania sprawiły za zatriumfowała jako źródło poręcznego światła do czasu wynalezienia elektryczności i żarówki.
Linia 21: Linia 21:
* [[wikipedia:pl:Alfred_Wielki|Alfred Wielki]] (ok. 849 - 899) używał znaczonych świec, znanych również jako świece-zegarowe, by podzielić swój dzień na równe części poświęcone nauce, modlitwie, obowiązkom królewskim i wypoczynkowi. Świeca taka miała zaznaczone w koło linie, pokazująć upływającego godziny.<ref>Tappan, Eva (2006). "[http://books.google.co.uk/books?id=YXK5ZdBGJqkC&pg=PA227&dq=%22Alfred+the+Great%22+candle&as_brr=3&client=firefox-a&sig=Lkwq0bHXxPUcg3Q4-B9RAVWUcKA#PPA227,M1 In the Days of Alfred the Great]". Yesterday's Classics. pp. 226–227. ISBN 1599150352.</ref>
* [[wikipedia:pl:Alfred_Wielki|Alfred Wielki]] (ok. 849 - 899) używał znaczonych świec, znanych również jako świece-zegarowe, by podzielić swój dzień na równe części poświęcone nauce, modlitwie, obowiązkom królewskim i wypoczynkowi. Świeca taka miała zaznaczone w koło linie, pokazująć upływającego godziny.<ref>Tappan, Eva (2006). "[http://books.google.co.uk/books?id=YXK5ZdBGJqkC&pg=PA227&dq=%22Alfred+the+Great%22+candle&as_brr=3&client=firefox-a&sig=Lkwq0bHXxPUcg3Q4-B9RAVWUcKA#PPA227,M1 In the Days of Alfred the Great]". Yesterday's Classics. pp. 226–227. ISBN 1599150352.</ref>
* Stosowano również inne metody odmierzania czasu, najprostsza z nich to kawałek metalu wbity w świecę - kiedy wosk wokół niego się stopił, kawałek upadał na talerz oznajmiając mijający czas. Wersja bardziej zaawansowana składała się z kilku sznurków przyczepionych do kijka (równo oddzielonych od siebie). Na końcu każdego sznurka był odważnik, przewieszony nad poprzeczką i talerzem. Sznurki po kolei przepalały się, upuszczając odważnik z dźwiękiem na talerz.
* Stosowano również inne metody odmierzania czasu, najprostsza z nich to kawałek metalu wbity w świecę - kiedy wosk wokół niego się stopił, kawałek upadał na talerz oznajmiając mijający czas. Wersja bardziej zaawansowana składała się z kilku sznurków przyczepionych do kijka (równo oddzielonych od siebie). Na końcu każdego sznurka był odważnik, przewieszony nad poprzeczką i talerzem. Sznurki po kolei przepalały się, upuszczając odważnik z dźwiękiem na talerz.
* W [[XVII]] wiecznych pamiętnikach, tak [[:pl:Ulryk_Werdum|Ulryk Werdum]] opisuje polską rybę - świecę {{Cytat|Pomiędzy rybami znajduje się w Prusach i Polsce mała, około pół ćwierci łokcia lub trochę więcej długa [...]. Polacy nazywają ją [[:pl:Piskorz|piskorz]]. [...] Kiedy rybę tę ususzą i zapalą, pali się jak świeca, na co jej też ludzie używają.}}


== Różne rodzaje paliwa do świec ==
== Różne rodzaje paliwa do świec ==


W ciągu ewolucji świecy i ze względu na zróżnicowanie zasobów naturalnych, świece były produkowane z najróżniejszych substancji. Poniżej krótka lista:
Przez cały okres masowego stosowania świec, człowiek eksperymentował z różnymi materiałami do ich produkcji. Chodziło głównie o ich naturalną dla danego regionu dostępność, koszt i oczywiście właściwości. Poniżej krótka lista używanych materiałów:
* [[wikipedia:pl:Łój_(kuchnia)|Łój zwierzęcy]], chyba najpopularniejszy materiał na świecę (obecnie praktycznie nie używany) - swoją popularność zawdzięczał ogólnodostępności, oraz z racji możliwości produkcji z odpadków zwierzęcych - tani
 
* [[wikipedia:pl:Wosk_pszczeli|Wosk pszczeli]], obecnie jedyny powszechnie znany przedstawiciel historycznego paliwa do świec, posiada dobre właściwości palne, ładnie (choć to oczywiście rzecz względna) pachnie, nie dymi i dobrze się przechowuje. Podstawową jego wadą jest cena - która do tej pory nie pozwoliła na upowszechnienie się tego materiału
* [[Łój|Łój zwierzęcy]], chyba najpopularniejszy materiał na świecę (obecnie praktycznie nie używany) - swoją popularność zawdzięczał ogólnodostępności, oraz z racji możliwości produkcji z odpadków zwierzęcych, był tani
* [[wikipedia:Eulachon|Ryba Eulachon]], zwana również rybą-świecą (ang. candlefish) - tłuszcz z niej wytapiany był używany przez Indian jako materiał do produkcji świec, ponoć w wersji najprymitywniejszej, wystarczyło wysuszona rybę nabić na kijek i podpalić.
* [[Wosk pszczeli|Wosk pszczeli]], obecnie jedyny powszechnie znany przedstawiciel historycznego paliwa do świec, posiada dobre właściwości palne, ładnie (choć to oczywiście rzecz względna) pachnie, nie dymi i dobrze się przechowuje. Podstawową jego wadą jest cena - która do tej pory nie pozwoliła na upowszechnienie się tego materiału
* [[wikipedia:pl:Spermacet|Spermacet wielorybii]] - substancja występująca w głowie [[wikipedia:pl:Kaszalot|kaszalotów]], powszechnie stosowany w Chinach do wyrobu świec.
* [[wikipedia:Eulachon|Ryba Eulachon]], zwana również rybą-świecą (ang. candlefish) - wytapiany z niej tłuszcz był używany przez Indian jako materiał do produkcji świec, ponoć w wersji najprymitywniejszej, wystarczyło wysuszoną rybę nabić na kijek i podpalić (podobnie jak z  polskim [[:pl:Piskorz|piskorzem]]).
* [[wikipedia:pl:Woskownica|Wosk z woskownicy]] - substancja woskowata pozyskiwana w procesie gotowania owoców rośliny, posiada przyjemny zapach i pali się bezdymnie. Pierwotnie odkryta ponoć przez kobiety przybyłe w ramach osadnictwa Europejskiego w Ameryce Þółnocnej.
* [[wikipedia:pl:Spermacet|Spermacet wielorybi]] - substancja występująca w głowie [[wikipedia:pl:Kaszalot|kaszalotów]], powszechnie stosowany w Chinach do wyrobu świec.
* [[wikipedia:pl:Woskownica|Wosk z woskownicy]] - substancja woskowata pozyskiwana w procesie gotowania owoców roślin, posiada przyjemny zapach i pali się bezdymnie. Pierwotnie odkryta ponoć w Ameryce Północnej przez kobiety przybyłe w ramach osadnictwa Europejskiego.
* [[wikipedia:pl:Stearyna|Stearyna]] - Świece stearynowe (produkowane z kwasu stearynowego) powstawały przez chemiczną i fizyczną obróbkę łoju. Proces ten (jak zostało wspomniane wcześniej) został opatentowany w 1825r. W jego wyniku powstaje twarda masa użytkowana na świece, oraz płynne kwasy stosowane np. przy wyrobie mydła.
* [[wikipedia:pl:Stearyna|Stearyna]] - Świece stearynowe (produkowane z kwasu stearynowego) powstawały przez chemiczną i fizyczną obróbkę łoju. Proces ten (jak zostało wspomniane wcześniej) został opatentowany w 1825r. W jego wyniku powstaje twarda masa użytkowana na świece, oraz płynne kwasy stosowane np. przy wyrobie mydła.


== Trochę o knotach... ==
== Trochę o knotach... ==
[[Grafika:Rodzaje_Knotow.png|Rys 1) Rodzaje knotów|200px|right|thumb]]
Głównym zadaniem knota jest transportowanie rozpuszczonego paliwa w obszar spalania. Tak więc podstawową jego właściwością musi być nasiąkliwość. Drugą jego funkcją, od czasu rozpoczęcia tworzenia świec prasowanych i odlewanych - znacznie mniej znaczącą, jest stanowienie szkieletu dla lanej lub maczanej świecy.<br>
Knot nie różni się tutaj właściwościami od tych, wykorzystywanych w [[lampka_łojowa|lampkach łojowych]] lub [[lampka_oliwna|oliwnych]].
[[Grafika:NozyceDoSwiec.jpeg|Nożyce do objaśniania świec|150px|right|thumb]]
Początkowo wykorzystywano wyschnięte łodygi traw lub wyschnięte drewienka. Równie dobrym materiałem na knot były resztki zwiniętych szmat. Stopniowo zastępowano je jednak sznurkami, stworzonymi na te konkretne potrzeby. Sznurki były ciasno skręcane z mniejszych nitek - by nie rozplatać się podczas spalania.
Pewną rewolucją, dla budowy [[Świeca|świec]], było stworzenie płaskiego, plecionego knota (Rys 1, knot w ramce). W przeciwieństwie do sztywnych, zwijanych konstrukcji (Rys 1, lewa świeca), był giętki i podczas spalania przechylał się na bok. Ta prosta, z pozoru niepotrzebna, funkcjonalność, okazała się kluczowa dla jasności i efektywności spalania świec. Do tej pory, co pewien czas, każda knot w świecy należało przycinać (tzw. objaśniać) nożycami. Inaczej ilość produkowanego światła malała, oraz zaczynał pojawiać się dym.
Skonstruowano do tego celu specjalne narzędzia zwane ''objaśniaczami''.


Płaski knot, przekrzywiając się, trafiał w najgorętszą strefę płomienia (Rys 1, prawa świeca) gdzie ulegał prawie całkowitemu spaleniu (zostawał tylko niewielki popiół, który opadał samoistnie) - skracając się do wymaganego wymiaru.
O [[Knot|knotach]] możemy poczytać w osobnym artykule - wyodrębnionym, jakiś czas temu, z niniejszego wpisu.


== Materiały pokrewne ==
== Materiały pokrewne ==
* [[Jak zrobić świecę]]
* [[Jak zrobić świecę]]
* [[Lampka łojowa]]
* [[Lampka oliwna]]
* [[Lampa polska]]
* [[Knot]]


== Przypisy ==
== Przypisy ==
Linia 52: Linia 49:


== Obrazy (wybrane) przedstawiające świece ==
== Obrazy (wybrane) przedstawiające świece ==
=== Okres do XIII wieku włącznie===
<gallery caption="Obrazy datowane do XIII wieku" widths="200px" heights="200px" perrow="4">
Plik:M638.021rb.jpeg|Po lewej, śmierć Eliego; po prawej Filistyni i Arka Przymierza, ok. 1250r. ([[XIII]] wiek)
</gallery>
=== Okres XIV wieku ===
=== Okres XIV wieku ===
<gallery caption="Obrazy datowane na XIV wiek" widths="200px" heights="200px" perrow="4">
<gallery caption="Obrazy datowane na XIV wiek" widths="200px" heights="200px" perrow="4">
Plik:048v.jpeg|48v: Bruder Eberhard von Sax
Plik:048v.jpeg|48v: Bruder Eberhard von Sax
Plik:Tacuinum_Sanitatis_Sprzedawca_Swiec.jpeg|Sprzedawca świec, ok. 1370-00r
</gallery>
</gallery>


Linia 66: Linia 71:
Plik:The_Annunciation-Carlo_Crivelli.jpeg|Zwiastowanie ze św. Emidiuszem
Plik:The_Annunciation-Carlo_Crivelli.jpeg|Zwiastowanie ze św. Emidiuszem
Plik:The_Presentation_in_the_Temple-_Master_of_the_Life_of_the_Virgin.jpeg|Ofiarowanie w świątyni
Plik:The_Presentation_in_the_Temple-_Master_of_the_Life_of_the_Virgin.jpeg|Ofiarowanie w świątyni
Plik:Chandelier1.jpeg|Turniej: Nagroda dla zwycięzcy (detal - żyrandol)
Plik:Master_of_Liesborn_The_Annunciation-detal.jpeg|Zwiastowanie - detal, 1470-80r.
</gallery>
</gallery>


Aktualna wersja na dzień 18:15, 25 lis 2015

Historia[edytuj]

Świeca z wosku pszczelego

Pierwsze znaleziska, mogące świadczyć o używaniu świec, pochodzą z obszaru Egiptu i Grecji oraz są datowane na około 3000 lat p.n.e. Świece te wykonane były pierwotnie z łoju - trudno tutaj jednoznacznie rozdzielić lampki łojowe z wykopalisk, od świeczników z resztkami świec - uznaje się jednak, że pierwsze świece zbudowane w sposób nam obecnie znany, wyprodukowali Rzymianie. Świece wykonane z wosku pszczelego pojawiły się w Europie dopiero w średniowieczu. Równolegle, w odleglejszych miejscach na ziemi, używano przeróżnych tłuszczów zwierzęcych (np. tłuszcz wielorybi - Chiny, tłuszcz z ryby Eulachon - Indianie) i roślinnych (np. z orzechów - Japonia) - zazwyczaj nie występujących na naszym kontynencie.

W Europie długi czas królowały świece łojowe, głównie ze względu na łatwość pozyskania materiału a przez to i cenę. Wadą ich była jednak konsystencja (tłuste w dotyku - łatwo brudzące) oraz gryzący, o brzydkim zapachu, obfity dym podczas spalania. Świece z wosku pszczelego były pozbawione tych wad, jednak były bardzo drogie i mogły sobie na nie pozwolić tylko najmajętniejsze osoby. Równocześnie, ze względu iż pszczoły hodowane były głównie w zakonach, świece woskowe stały się domeną duchowieństwa i przeniknęły do świadomości masowej jako symbol liturgiczny.

Wydarzenia w historii świecy[edytuj]

  • (XV w.) Od 1415r. świece łojowe były używane w Londynie do oświetlania ulic.
  • (XVI w.) Za czasów króla Zygmunta Augusta w Polsce produkcja świec zarówno woskowych jak i łojowych była obwarowana restrykcjami i na ich produkcję wydawano specjalne pozwolenia tzw. przywileje.
  • (XVI w.) W XVI wieku w Polsce istniały tylko trzy fabryki wytwarzające świece woskowe sposobem maczanym.
  • (XIX w.) Początek świec stearynowych datuje się od początku XIX wieku, gdy M.E.Chevreul i J.L. Gay Lussac otrzymali patent na wyrób kwasu stearowego w 1825r. Kwas ten otrzymywany jest na kilka sposobów z łoju zwierzęcego.
  • (XIX w.) Knoty plecione wprowadził Jules de Cambacérès w 1834r. (wcześniej występowały głównie w wersji skręcanej).
  • (XIX w.) W 1834 r. Joseph Morgan przedstawił pierwsza maszynę pozwalająca, na seryjną produkcję odlewanych świec. Składała się ona z cylindra z ruchomym tłokiem, który wpychał zastygniętą świecę.[1]
  • (XIX w.) Wraz z rozpoczęciem produkcji parafiny z ropy i łupków węglowych nastała nowa era dla świec. Pozostałość procesu destylacji ropy, jaką jest parafina, była najtańszym paliwem jakie do tej pory wynaleziono - a brak nieprzyjemnego zapachu i czystość spalania sprawiły za zatriumfowała jako źródło poręcznego światła do czasu wynalezienia elektryczności i żarówki.

Ciekawostki[edytuj]

  • Najstarsza, działająca wytwórnia świec to Rathbornes Candles, założona w Dublinie w 1488r.
  • Alfred Wielki (ok. 849 - 899) używał znaczonych świec, znanych również jako świece-zegarowe, by podzielić swój dzień na równe części poświęcone nauce, modlitwie, obowiązkom królewskim i wypoczynkowi. Świeca taka miała zaznaczone w koło linie, pokazująć upływającego godziny.[2]
  • Stosowano również inne metody odmierzania czasu, najprostsza z nich to kawałek metalu wbity w świecę - kiedy wosk wokół niego się stopił, kawałek upadał na talerz oznajmiając mijający czas. Wersja bardziej zaawansowana składała się z kilku sznurków przyczepionych do kijka (równo oddzielonych od siebie). Na końcu każdego sznurka był odważnik, przewieszony nad poprzeczką i talerzem. Sznurki po kolei przepalały się, upuszczając odważnik z dźwiękiem na talerz.
  • W XVII wiecznych pamiętnikach, tak Ulryk Werdum opisuje polską rybę - świecę
    Quote-alpha.png
    Pomiędzy rybami znajduje się w Prusach i Polsce mała, około pół ćwierci łokcia lub trochę więcej długa [...]. Polacy nazywają ją piskorz. [...] Kiedy rybę tę ususzą i zapalą, pali się jak świeca, na co jej też ludzie używają.

Różne rodzaje paliwa do świec[edytuj]

Przez cały okres masowego stosowania świec, człowiek eksperymentował z różnymi materiałami do ich produkcji. Chodziło głównie o ich naturalną dla danego regionu dostępność, koszt i oczywiście właściwości. Poniżej krótka lista używanych materiałów:

  • Łój zwierzęcy, chyba najpopularniejszy materiał na świecę (obecnie praktycznie nie używany) - swoją popularność zawdzięczał ogólnodostępności, oraz z racji możliwości produkcji z odpadków zwierzęcych, był tani
  • Wosk pszczeli, obecnie jedyny powszechnie znany przedstawiciel historycznego paliwa do świec, posiada dobre właściwości palne, ładnie (choć to oczywiście rzecz względna) pachnie, nie dymi i dobrze się przechowuje. Podstawową jego wadą jest cena - która do tej pory nie pozwoliła na upowszechnienie się tego materiału
  • Ryba Eulachon, zwana również rybą-świecą (ang. candlefish) - wytapiany z niej tłuszcz był używany przez Indian jako materiał do produkcji świec, ponoć w wersji najprymitywniejszej, wystarczyło wysuszoną rybę nabić na kijek i podpalić (podobnie jak z polskim piskorzem).
  • Spermacet wielorybi - substancja występująca w głowie kaszalotów, powszechnie stosowany w Chinach do wyrobu świec.
  • Wosk z woskownicy - substancja woskowata pozyskiwana w procesie gotowania owoców roślin, posiada przyjemny zapach i pali się bezdymnie. Pierwotnie odkryta ponoć w Ameryce Północnej przez kobiety przybyłe w ramach osadnictwa Europejskiego.
  • Stearyna - Świece stearynowe (produkowane z kwasu stearynowego) powstawały przez chemiczną i fizyczną obróbkę łoju. Proces ten (jak zostało wspomniane wcześniej) został opatentowany w 1825r. W jego wyniku powstaje twarda masa użytkowana na świece, oraz płynne kwasy stosowane np. przy wyrobie mydła.

Trochę o knotach...[edytuj]

O knotach możemy poczytać w osobnym artykule - wyodrębnionym, jakiś czas temu, z niniejszego wpisu.

Materiały pokrewne[edytuj]

Przypisy[edytuj]

  1. ↑ Phillips, Gordon (1999). "Seven Centuries of Light: The Tallow Chandlers Company". Book Production Consultants plc. p. 74. ISBN 1857570642.
  2. ↑ Tappan, Eva (2006). "In the Days of Alfred the Great". Yesterday's Classics. pp. 226–227. ISBN 1599150352.

Obrazy (wybrane) przedstawiające świece[edytuj]

Okres do XIII wieku włącznie[edytuj]

  • Obrazy datowane do XIII wieku

  • Po lewej, śmierć Eliego; po prawej Filistyni i Arka Przymierza, ok. 1250r. (XIII wiek)


Okres XIV wieku[edytuj]

  • Obrazy datowane na XIV wiek

  • 48v: Bruder Eberhard von Sax

  • Sprzedawca świec, ok. 1370-00r

Okres XV wieku[edytuj]

  • Obrazy datowane na XV wiek

  • "Accidia" (lenistwo) - kobieta w stroju zakonnicy, symbolizująca Kościół, budzi śpiącego mężczyznę

  • "Zwiastowanie" - środkowy fragment tryptyku

  • Św. Hieronim w pracowni

  • "Śmierć Matki Boskiej"

  • Portret małżonków Arnolfinich

  • Zwiastowanie ze św. Emidiuszem

  • Ofiarowanie w świątyni

  • Turniej: Nagroda dla zwycięzcy (detal - żyrandol)

  • Zwiastowanie - detal, 1470-80r.

Okres XVI wieku[edytuj]

  • Obrazy datowane na XVI wiek

  • "Dwóch poborców podatkowych"

  • Pius II kanonizuje Katarzynę z Sienny (dolny fragment)

Źródło: „https://almanach.historyczny.org/wiki/?title=Świeca&oldid=6617”