Szisza: Różnice pomiędzy wersjami

Z Almanach
m (Zalazek artykulu)
 
 
(Nie pokazano 20 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
{{Zalążek artykułu}}
{{Materiał do weryfikacji}}
'''Uwaga''' Niestety nie byłem w stanie znaleźć badań naukowych na temat [[Szisza|sziszy]], dlatego niniejszy tekst jest w większości opracowaniem materiałów z sieci które, mimo iż tworzą logiczna całość, należy traktować z odpowiednią nieufnością. [[Użytkownik:Sauron|Sauron]] ([[Dyskusja użytkownika:Sauron|dyskusja]]) 13:29, 23 cze 2012 (CEST)


"Hartwich zwrócił uwagę na to, że fajki wodne, t.zw. narghile, rozpowszechnione obecnie na całym Wschodzie, były początkowo używane wyłącznie do palenia konopi, a dopiero później zastosowano je do nowej używki- do tytoniu."<ref>Hartwich C., "Die menschlichen Genussmittel", Leipzig 1911, s. 221. </ref>
== Nazwa ==
Obecnie funkcjonuje wiele nazw dla "fajki wodnej" i nie ma jednej poprawnej. W krajach, o dużo dłuższej tradycji palenia z fajki wodnej, również znajdziemy róże nazwy i tak:<ref>[http://www.shishainfo.com/hookah-shisha-history.htm Shishainfo.com - hookah history]</ref>
* Nargila ("Narghile") pochodzi z języka [[wikipedia:pl:Persja|Perskiego]], od słowa "nārgil", lub z [[wikipedia:pl:Indie|Indyjskiego]] słowa "nārikera" ([[wikipedia:Sanskryt|sanskryt]]) i oznacza po prostu [[wikipedia:pl:Orzech_kokosowy|orzech kokosowy]].
* Szisza ("Shisha") pochodzi od [[wikipedia:pl:Persja|Perskiego]] słowa "shishe" i oznacza "szkło" (w mniej dosłownym tłumaczeniu może oznaczać "butelkę"). Zbliżonym fonetycznie wyrazem jest również Arabski "Hashishe", oznaczający "trawę" - mógł się odnosić do palonego w fajce [[Tytoń|tytoniu]].
* Hookah (nazwa [[Szisza|sziszy]] używana głównie w krajach anglosaskich) może pochodzić od Arabskiego ''"uqqa"'', które oznacza małą skrzynkę, pojemnik lub słoik. I może odnosić się do formy jaką przyjmuje w fajce wodnej pojemnik na wodę.
 
=== Występowanie nazw ===
* "Narghile" jest nazwą najczęśćiej używana w Turcji, Libanie, Syrii, Grecji i Izraelu - jednak w wielu wypadkach litera "n" jest opuszczana,
* "shisha" jest nazwą najczęściej spotykana w Egipcie,
* "ghalyoun" lub "ghalyan" w Iranie,
* "huqq" w Pakistanie.
 
== Historia ==
 
Jeśli przyjmiemy że [[Szisza|szisza]] jest wytworem, stricte powstałym do palenia [[Tytoń|tytoniu]], automatycznie jej historia może sięgać jedynie pięć wieków wstecz, kiedy to ludzie [[wikipedia:pl:Krzysztof_Kolumb|Kolumba]] przywieźli [[Tytoń|tytoń]] na stary kontynent. W takim wypadku należało by umiejscowić powstanie fajki wodnej gdzieś w [[XVI]] wieku (kiedy to palenie [[Tytoń|tytoniu]] rozprzestrzeniło się po Europie - a na bliski wschód miało znacznie dalszą drogę).
 
Z drugiej jednak strony, wiadomo że rytuał palenie [[opium]] czy [[Haszysz|haszyszu]] ma dużo starsze korzenie i mogły do tego służyć również fajki wodne.
<i>"Hartwich zwrócił uwagę na to, że fajki wodne, t.zw. narghile, rozpowszechnione obecnie na całym Wschodzie, były początkowo używane wyłącznie do palenia konopi, a dopiero później zastosowano je do nowej używki - do [[Tytoń|tytoniu]]."</i><ref>Hartwich C., "Die menschlichen Genussmittel", Leipzig 1911, s. 221. </ref>
 
Obiegowa opinia zakłada powstanie fajki wodnej w Indiach lub [[:pl:Persja|Persji]], nie ma jednak żadnych przeszkód by wynalezienie tego usprawnienia (gdyż jest to rozwiniecie tradycyjnej [[Fajka|fajki]]) w różnych odstępach czasu, powstało w różnych miejscach.
Cytowany w wielu miejscach tekst [[wikipedia:Cyril_Elgood|Cyryla Elgood'a]] ([[XX]] wieczny brytyjski medyk) przypisuje Abu’l-Fatḥ Gīlānī, Perskiemu medykowi na Indyjskim dworze [[wikipedia:pl:Akbar|Dżalal ad-Din Muhammad Akbara I]], zaprezentowanie [[Szisza|sziszy]] szerszemu gronu odbiorców: <i>"wpierw dym tytoniowy przechodzi przez mały pojemnik wypełniony wodą, gdzie ulega oczyszczeniu i schłodzeniu"</i>. Nigdzie jednak [[wikipedia:Cyril_Elgood|Cyril Elgood]] nie wspomina o źródle tych informacji.<ref>Encyklopedia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/galyan- Szisza]</ref>
 
Równolegle, w zbliżonym okresie do wspomnianego wcześniej wynalazku Abu'l-Fath, Perski [[wikipedia:pl:Tetrastych|tetrastych]] (wiersz) autorstwa Ahlī Šīrāzī (zm. 1535 r.), wspomina użycie ḡalyān u [[wikipedia:pl:Safawidzi|Safawidów]] w Iranie. <ref>Za [http://www.iranicaonline.org/articles/galyan- Iranica Onlince]: N.-A. Falsafī, Zendagānī-e Šāh ʿAbbās-e Awwal, 4 vols., Tehran, 1334-46 Š./1955-67, II, strona. 277</ref>
 
Obiegowa opinia zakłada, że współczesny kształt [[Szisza|sziszy]] zawdzięczamy Turkom, którzy to w znacznym stopniu wpłynęli na obecnie stosowany rytuał palenia jak i używane narzędzia.<ref name="hhistory">[http://cigarsmokersland.com/hookah/ Hookah History]</ref> Ponoć również to Turcy, około [[XVI]] wieku, usprawnili budowę [[Szisza|fajki wodnej]], przez zamianę sztywnego ustnika na elastyczny wąż.
 
Za czasów [[wikipedia:pl:Murad_IV|Murada IV]], (1623-40) w Turcji, palenie fajki wodnej, stało się częścią kultury kawiarnianej. Powstał dość precyzyjny,  pieczołowicie przestrzegany rytuał jej palenia.<ref name="hhistory"/>
Nie wszystkie [[Tytoń|tytonie]] uznawano za odpowiednie do palenia w [[Szisza|sziszy]]. Używano głównie czarnego, ciężkiego [[Tytoń|tytoniu]] sprowadzanego z Iranu. Specjalna procedura wielokrotnego płukania i suszenia sprawiała, iż był on wyjątkowo mocny.
 
Formą mody było dodawanie do wody różnych owoców - można było obserwować ich ruch w butli podczas zaciągania się dymem. Niektórzy dodawali do wody różne soki lub olejki, by delektować się dodatkowym aromatem dymu.


== Galeria ==
== Galeria ==


== Przypisy ==
<gallery caption="Przedstawienia szisz lub ich fragmentów" widths="200px" heights="200px" perrow="4">
Plik:2008BV0691_jpg_l.jpg|Gliniana podstawa do sziszy, ([[XV]]-[[XVI]] wiek)
Plik:2010EA2026 jpg l.jpeg|Gliniana podstawa do sziszy, ([[XVII]] wiek)
Plik:Sf1984-221.jpg|Szisza - zbiornik na wodę z motywami kwiatowymi i irysami, koniec [[XVII]] wieku
Plik:Almanach-Szisza-XVIII.jpeg|Szisza - zbiornik na wodę, ok. 1700r. ([[XVII]]/[[XVIII]] wiek)
Plik:Cafesmoking_pg263.jpg|Palenie fajki wodnej, Persja, przed 1676r. ([[XVII]] wiek)
Plik:Almanach-Pers z fajka-XVII.jpeg|Palenie fajki wodnej, Persja ([[XVII/XVIII]] wiek)
Plik:Almanach-Waza_do_fajki_wodnej-XIX.jpeg|Waza do fajki wodnej, Pakistan ([[XIX]] wiek)
</gallery>
 
== Bibliografia ==
<references/>
<references/>
== Patrz dalej ==
* [http://www.iranicaonline.org/articles/galyan- Opracowanie historii fajki wodnej z punktu widzenia Iranu (ang.)]


<br>
<br>
[[Kategoria:Używki]]
[[Kategoria:Używki]]

Aktualna wersja na dzień 18:46, 8 lis 2016

Warning banana peel.svg

Mimo dołożenia wszelkich starań, niniejszy artykuł może zawierać błędne informacje.
Najczęściej jest to spowodowane niewystarczająca ilością materiałów źródłowych i opracowań naukowych. Jeśli posiadasz wystarczającą wiedzę i materiały źródłowe, pomóż go nam zweryfikować!
Pamiętaj jednak o zasadach edycji artykułów.

Uwaga Niestety nie byłem w stanie znaleźć badań naukowych na temat sziszy, dlatego niniejszy tekst jest w większości opracowaniem materiałów z sieci które, mimo iż tworzą logiczna całość, należy traktować z odpowiednią nieufnością. Sauron (dyskusja) 13:29, 23 cze 2012 (CEST)

Nazwa[edytuj]

Obecnie funkcjonuje wiele nazw dla "fajki wodnej" i nie ma jednej poprawnej. W krajach, o dużo dłuższej tradycji palenia z fajki wodnej, również znajdziemy róże nazwy i tak:[1]

  • Nargila ("Narghile") pochodzi z języka Perskiego, od słowa "nārgil", lub z Indyjskiego słowa "nārikera" (sanskryt) i oznacza po prostu orzech kokosowy.
  • Szisza ("Shisha") pochodzi od Perskiego słowa "shishe" i oznacza "szkło" (w mniej dosłownym tłumaczeniu może oznaczać "butelkę"). Zbliżonym fonetycznie wyrazem jest również Arabski "Hashishe", oznaczający "trawę" - mógł się odnosić do palonego w fajce tytoniu.
  • Hookah (nazwa sziszy używana głównie w krajach anglosaskich) może pochodzić od Arabskiego "uqqa", które oznacza małą skrzynkę, pojemnik lub słoik. I może odnosić się do formy jaką przyjmuje w fajce wodnej pojemnik na wodę.

Występowanie nazw[edytuj]

  • "Narghile" jest nazwą najczęśćiej używana w Turcji, Libanie, Syrii, Grecji i Izraelu - jednak w wielu wypadkach litera "n" jest opuszczana,
  • "shisha" jest nazwą najczęściej spotykana w Egipcie,
  • "ghalyoun" lub "ghalyan" w Iranie,
  • "huqq" w Pakistanie.

Historia[edytuj]

Jeśli przyjmiemy że szisza jest wytworem, stricte powstałym do palenia tytoniu, automatycznie jej historia może sięgać jedynie pięć wieków wstecz, kiedy to ludzie Kolumba przywieźli tytoń na stary kontynent. W takim wypadku należało by umiejscowić powstanie fajki wodnej gdzieś w XVI wieku (kiedy to palenie tytoniu rozprzestrzeniło się po Europie - a na bliski wschód miało znacznie dalszą drogę).

Z drugiej jednak strony, wiadomo że rytuał palenie opium czy haszyszu ma dużo starsze korzenie i mogły do tego służyć również fajki wodne. "Hartwich zwrócił uwagę na to, że fajki wodne, t.zw. narghile, rozpowszechnione obecnie na całym Wschodzie, były początkowo używane wyłącznie do palenia konopi, a dopiero później zastosowano je do nowej używki - do tytoniu."[2]

Obiegowa opinia zakłada powstanie fajki wodnej w Indiach lub Persji, nie ma jednak żadnych przeszkód by wynalezienie tego usprawnienia (gdyż jest to rozwiniecie tradycyjnej fajki) w różnych odstępach czasu, powstało w różnych miejscach. Cytowany w wielu miejscach tekst Cyryla Elgood'a (XX wieczny brytyjski medyk) przypisuje Abu’l-Fatḥ Gīlānī, Perskiemu medykowi na Indyjskim dworze Dżalal ad-Din Muhammad Akbara I, zaprezentowanie sziszy szerszemu gronu odbiorców: "wpierw dym tytoniowy przechodzi przez mały pojemnik wypełniony wodą, gdzie ulega oczyszczeniu i schłodzeniu". Nigdzie jednak Cyril Elgood nie wspomina o źródle tych informacji.[3]

Równolegle, w zbliżonym okresie do wspomnianego wcześniej wynalazku Abu'l-Fath, Perski tetrastych (wiersz) autorstwa Ahlī Šīrāzī (zm. 1535 r.), wspomina użycie ḡalyān u Safawidów w Iranie. [4]

Obiegowa opinia zakłada, że współczesny kształt sziszy zawdzięczamy Turkom, którzy to w znacznym stopniu wpłynęli na obecnie stosowany rytuał palenia jak i używane narzędzia.[5] Ponoć również to Turcy, około XVI wieku, usprawnili budowę fajki wodnej, przez zamianę sztywnego ustnika na elastyczny wąż.

Za czasów Murada IV, (1623-40) w Turcji, palenie fajki wodnej, stało się częścią kultury kawiarnianej. Powstał dość precyzyjny, pieczołowicie przestrzegany rytuał jej palenia.[5] Nie wszystkie tytonie uznawano za odpowiednie do palenia w sziszy. Używano głównie czarnego, ciężkiego tytoniu sprowadzanego z Iranu. Specjalna procedura wielokrotnego płukania i suszenia sprawiała, iż był on wyjątkowo mocny.

Formą mody było dodawanie do wody różnych owoców - można było obserwować ich ruch w butli podczas zaciągania się dymem. Niektórzy dodawali do wody różne soki lub olejki, by delektować się dodatkowym aromatem dymu.

Galeria[edytuj]

  • Przedstawienia szisz lub ich fragmentów

  • Gliniana podstawa do sziszy, (XV-XVI wiek)

  • Gliniana podstawa do sziszy, (XVII wiek)

  • Szisza - zbiornik na wodę z motywami kwiatowymi i irysami, koniec XVII wieku

  • Szisza - zbiornik na wodę, ok. 1700r. (XVII/XVIII wiek)

  • Palenie fajki wodnej, Persja, przed 1676r. (XVII wiek)

  • Palenie fajki wodnej, Persja (XVII/XVIII wiek)

  • Waza do fajki wodnej, Pakistan (XIX wiek)

Bibliografia[edytuj]

  1. ↑ Shishainfo.com - hookah history
  2. ↑ Hartwich C., "Die menschlichen Genussmittel", Leipzig 1911, s. 221.
  3. ↑ Encyklopedia Iranica Szisza
  4. ↑ Za Iranica Onlince: N.-A. Falsafī, Zendagānī-e Šāh ʿAbbās-e Awwal, 4 vols., Tehran, 1334-46 Š./1955-67, II, strona. 277
  5. ↑ 5,0 5,1 Hookah History

Patrz dalej[edytuj]


Źródło: „https://almanach.historyczny.org/wiki/?title=Szisza&oldid=7127”