Świeca

Historia

Świeca z wosku pszczelego

Pierwsze znaleziska, mogące świadczyć o używaniu świec, pochodzą z obszaru Egiptu i Grecji oraz są datowane na około 3000 lat p.n.e. Świece te wykonane były pierwotnie z łoju - trudno tutaj jednoznacznie rozdzielić lampki łojowe z wykopalisk, od świeczników z resztkami świec - uznaje się jednak, że pierwsze świece zbudowane w sposób nam obecnie znany, wyprodukowali Rzymianie. Świece wykonane z wosku pszczelego pojawiły się w Europie dopiero w średniowieczu. Równolegle, w odleglejszych miejscach na ziemi, używano przeróżnych tłuszczów zwierzęcych (np. tłuszcz wielorybi - Chiny, tłuszcz z ryby Eulachon - Indianie) i roślinnych (np. z orzechów - Japonia) - zazwyczaj nie występujących na naszym kontynencie.

W Europie długi czas królowały świece łojowe ze względu na łatwość pozyskania materiału a przez to i cenę. Wadą ich była jednak konsystencja (tłuste w dotyku - łatwo brudzące) oraz gryzący, o brzydkim zapachu obfity dym podczas spalania. Świece z wosku pszczelego były pozbawione tych wad, jednak były bardzo drogie i mogły sobie na nie pozwolić tylko najmajętniejsze osoby. Równocześnie ze względu na częste hodowanie pszczół w zakonach, świece woskowe stały się domena duchowieństwa i przeniknęły do świadomości jako symbol liturgiczny.

Wydarzenia w historii świecy

• (XV w.) Od 1415r. świece łojowe były używane w Londynie do oświetlania ulic.
• (XVI w.) Za czasów króla Zygmunta Augusta w Polsce produkcja świec zarówno woskowych jak i łojowych była obwarowana restrykcjami i na ich produkcję wydawano specjalne pozwolenia tzw. przywileje.
• (XVI w.) W XVI wieku w Polsce istniały tylko trzy fabryki wytwarzające świece woskowe sposobem maczanym.
• (XIX w.) Początek świec stearynowych datuje się od początku XIX wieku, gdy M.E.Chevreul i J.L. Gay Lussac otrzymali patent na wyrób kwasu stearowego w 1825r. Kwas ten otrzymywany jest na kilka sposobów z łoju zwierzęcego.
• (XIX w.) Knoty plecione wprowadził Jules de Cambacérès w 1834r. (wcześniej występowały głównie w wersji skręcanej).
• (XIX w.) W 1834 r. Joseph Morgan przedstawił pierwsza maszynę pozwalająca, na seryjną produkcję odlewanych świec. Składała się ona z cylindra z ruchomym tłokiem, który wpychał zastygniętą świecę.
• (XIX w.) Wraz z rozpoczęciem produkcji parafiny z ropy i łupków węglowych nastała nowa era dla świec. Pozostałość procesu destylacji ropy, jaką jest parafina, była najtańszym paliwem jakie do tej pory wynaleziono - a brak nieprzyjemnego zapachu i czystość spalania sprawiły za zatriumfowała jako źródło poręcznego światła do czasu wynalezienia elektryczności i żarówki.

Ciekawostki

• Najstarsza, działająca wytwórnia świec to Rathbornes Candles, założona w Dublinie w 1488r.
• Alfred Wielki (ok. 849 - 899) używał znaczonych świec, znanych również jako świece-zegarowe, by podzielić swój dzień na równe części poświęcone nauce, modlitwie, obowiązkom królewskim i wypoczynkowi. Świeca taka miała zaznaczone w koło linie, pokazująć upływającego godziny.
• Stosowano również inne metody odmierzania czasu, najprostsza z nich to kawałek metalu wbity w świecę - kiedy wosk wokół niego się stopił, kawałek upadał na talerz oznajmiając mijający czas. Wersja bardziej zaawansowana składała się z kilku sznurków przyczepionych do kijka (równo oddzielonych od siebie). Na końcu każdego sznurka był odważnik, przewieszony nad poprzeczką i talerzem. Sznurki po kolei przepalały się, upuszczając odważnik z dźwiękiem na talerz.

Rys 1) Rodzaje knotów

Różne rodzaje paliwa do świec

W ciągu ewolucji świecy i ze względu na zróżnicowanie zasobów naturalnych, świece były produkowane z najróżniejszych substancji. Poniżej krótka lista:

• Łój zwierzęcy, chyba najpopularniejszy materiał na świecę (obecnie praktycznie nie używany) - swoją popularność zawdzięczał ogólnodostępności, oraz z racji możliwości produkcji z odpadków zwierzęcych - tani
• Wosk pszczeli, obecnie jedyny powszechnie znany przedstawiciel historycznego paliwa do świec, posiada dobre właściwości palne, ładnie (choć to oczywiście rzecz względna) pachnie, nie dymi i dobrze się przechowuje. Podstawową jego wadą jest cena - która do tej pory nie pozwoliła na upowszechnienie się tego materiału
• Ryba Eulachon, zwana również rybą-świecą (ang. candlefish) - tłuszcz z niej wytapiany był używany przez Indian jako materiał do produkcji świec, ponoć w wersji najprymitywniejszej, wystarczyło wysuszona rybę nabić na kijek i podpalić.
• Spermacet wielorybii - substancja występująca w głowie kaszalotów, powszechnie stosowany w Chinach do wyrobu świec.
• Wosk z woskownicy - substancja woskowata pozyskiwana w procesie gotowania owoców rośliny, posiada przyjemny zapach i pali się bezdymnie. Pierwotnie odkryta ponoć przez kobiety przybyłe w ramach osadnictwa Europejskiego w Ameryce Þółnocnej.
• Stearyna - Świece stearynowe (produkowane z kwasu stearynowego) powstawały przez chemiczną i fizyczną obróbkę łoju. Proces ten (jak zostało wspomniane wcześniej) został opatentowany w 1825r. W jego wyniku powstaje twarda masa użytkowana na świece, oraz płynne kwasy stosowane np. przy wyrobie mydła.

Materiały pokrewne

• Jak zrobić świecę

Obrazy (wybrane) przedstawiające świece

Okres XIV wieku

• Obrazy datowane na XIV wiek
• 

  48v: Bruder Eberhard von Sax

Okres XV wieku

• Obrazy datowane na XV wiek
• 

  "Accidia" (lenistwo) - kobieta w stroju zakonnicy, symbolizująca Kościół, budzi śpiącego mężczyznę

• 

  "Zwiastowanie" - środkowy fragment tryptyku

• 

  Św. Hieronim w pracowni

• 

  "Śmierć Matki Boskiej"

• 

  Portret małżonków Arnolfinich

• 

  Zwiastowanie ze św. Emidiuszem

• 

  Ofiarowanie w świątyni

Okres XVI wieku

• Obrazy datowane na XVI wiek
• 

  "Dwóch poborców podatkowych"

• 

  Pius II kanonizuje Katarzynę z Sienny (dolny fragment)