Szisza: Różnice pomiędzy wersjami
Nie podano opisu zmian |
m (→Galeria) |
||
| (Nie pokazano 15 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{ | {{Materiał do weryfikacji}} | ||
'''Uwaga''' Niestety nie byłem w stanie znaleźć badań naukowych na temat [[Szisza|sziszy]], dlatego niniejszy tekst jest w większości opracowaniem materiałów z sieci które, mimo iż tworzą logiczna całość, należy traktować z odpowiednią nieufnością. [[Użytkownik:Sauron|Sauron]] ([[Dyskusja użytkownika:Sauron|dyskusja]]) 13:29, 23 cze 2012 (CEST) | |||
== Nazwa == | |||
Obecnie funkcjonuje wiele nazw dla "fajki wodnej" i nie ma jednej poprawnej. W krajach, o dużo dłuższej tradycji palenia z fajki wodnej, również znajdziemy róże nazwy i tak:<ref>[http://www.shishainfo.com/hookah-shisha-history.htm Shishainfo.com - hookah history]</ref> | |||
* Nargila ("Narghile") pochodzi z języka [[wikipedia:pl:Persja|Perskiego]], od słowa "nārgil", lub z [[wikipedia:pl:Indie|Indyjskiego]] słowa "nārikera" ([[wikipedia:Sanskryt|sanskryt]]) i oznacza po prostu [[wikipedia:pl:Orzech_kokosowy|orzech kokosowy]]. | |||
* Szisza ("Shisha") pochodzi od [[wikipedia:pl:Persja|Perskiego]] słowa "shishe" i oznacza "szkło" (w mniej dosłownym tłumaczeniu może oznaczać "butelkę"). Zbliżonym fonetycznie wyrazem jest również Arabski "Hashishe", oznaczający "trawę" - mógł się odnosić do palonego w fajce [[Tytoń|tytoniu]]. | |||
* Hookah (nazwa [[Szisza|sziszy]] używana głównie w krajach anglosaskich) może pochodzić od Arabskiego ''"uqqa"'', które oznacza małą skrzynkę, pojemnik lub słoik. I może odnosić się do formy jaką przyjmuje w fajce wodnej pojemnik na wodę. | |||
" | === Występowanie nazw === | ||
* "Narghile" jest nazwą najczęśćiej używana w Turcji, Libanie, Syrii, Grecji i Izraelu - jednak w wielu wypadkach litera "n" jest opuszczana, | |||
* "shisha" jest nazwą najczęściej spotykana w Egipcie, | |||
* "ghalyoun" lub "ghalyan" w Iranie, | |||
* "huqq" w Pakistanie. | |||
== Historia == | |||
Jeśli przyjmiemy że [[Szisza|szisza]] jest wytworem, stricte powstałym do palenia [[Tytoń|tytoniu]], automatycznie jej historia może sięgać jedynie pięć wieków wstecz, kiedy to ludzie [[wikipedia:pl:Krzysztof_Kolumb|Kolumba]] przywieźli [[Tytoń|tytoń]] na stary kontynent. W takim wypadku należało by umiejscowić powstanie fajki wodnej gdzieś w [[XVI]] wieku (kiedy to palenie [[Tytoń|tytoniu]] rozprzestrzeniło się po Europie - a na bliski wschód miało znacznie dalszą drogę). | |||
Z drugiej jednak strony, wiadomo że rytuał palenie [[opium]] czy [[Haszysz|haszyszu]] ma dużo starsze korzenie i mogły do tego służyć również fajki wodne. | |||
<i>"Hartwich zwrócił uwagę na to, że fajki wodne, t.zw. narghile, rozpowszechnione obecnie na całym Wschodzie, były początkowo używane wyłącznie do palenia konopi, a dopiero później zastosowano je do nowej używki - do [[Tytoń|tytoniu]]."</i><ref>Hartwich C., "Die menschlichen Genussmittel", Leipzig 1911, s. 221. </ref> | |||
Obiegowa opinia zakłada powstanie fajki wodnej w Indiach lub [[:pl:Persja|Persji]], nie ma jednak żadnych przeszkód by wynalezienie tego usprawnienia (gdyż jest to rozwiniecie tradycyjnej [[Fajka|fajki]]) w różnych odstępach czasu, powstało w różnych miejscach. | |||
Cytowany w wielu miejscach tekst [[wikipedia:Cyril_Elgood|Cyryla Elgood'a]] ([[XX]] wieczny brytyjski medyk) przypisuje Abu’l-Fatḥ Gīlānī, Perskiemu medykowi na Indyjskim dworze [[wikipedia:pl:Akbar|Dżalal ad-Din Muhammad Akbara I]], zaprezentowanie [[Szisza|sziszy]] szerszemu gronu odbiorców: <i>"wpierw dym tytoniowy przechodzi przez mały pojemnik wypełniony wodą, gdzie ulega oczyszczeniu i schłodzeniu"</i>. Nigdzie jednak [[wikipedia:Cyril_Elgood|Cyril Elgood]] nie wspomina o źródle tych informacji.<ref>Encyklopedia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/galyan- Szisza]</ref> | |||
Równolegle, w zbliżonym okresie do wspomnianego wcześniej wynalazku Abu'l-Fath, Perski [[wikipedia:pl:Tetrastych|tetrastych]] (wiersz) autorstwa Ahlī Šīrāzī (zm. 1535 r.), wspomina użycie ḡalyān u [[wikipedia:pl:Safawidzi|Safawidów]] w Iranie. <ref>Za [http://www.iranicaonline.org/articles/galyan- Iranica Onlince]: N.-A. Falsafī, Zendagānī-e Šāh ʿAbbās-e Awwal, 4 vols., Tehran, 1334-46 Š./1955-67, II, strona. 277</ref> | |||
Obiegowa opinia zakłada, że współczesny kształt [[Szisza|sziszy]] zawdzięczamy Turkom, którzy to w znacznym stopniu wpłynęli na obecnie stosowany rytuał palenia jak i używane narzędzia.<ref name="hhistory">[http://cigarsmokersland.com/hookah/ Hookah History]</ref> Ponoć również to Turcy, około [[XVI]] wieku, usprawnili budowę [[Szisza|fajki wodnej]], przez zamianę sztywnego ustnika na elastyczny wąż. | |||
Za czasów [[wikipedia:pl:Murad_IV|Murada IV]], (1623-40) w Turcji, palenie fajki wodnej, stało się częścią kultury kawiarnianej. Powstał dość precyzyjny, pieczołowicie przestrzegany rytuał jej palenia.<ref name="hhistory"/> | |||
Nie wszystkie [[Tytoń|tytonie]] uznawano za odpowiednie do palenia w [[Szisza|sziszy]]. Używano głównie czarnego, ciężkiego [[Tytoń|tytoniu]] sprowadzanego z Iranu. Specjalna procedura wielokrotnego płukania i suszenia sprawiała, iż był on wyjątkowo mocny. | |||
Formą mody było dodawanie do wody różnych owoców - można było obserwować ich ruch w butli podczas zaciągania się dymem. Niektórzy dodawali do wody różne soki lub olejki, by delektować się dodatkowym aromatem dymu. | |||
== Galeria == | == Galeria == | ||
<gallery caption="Przedstawienia szisz lub ich fragmentów" widths="200px" heights="200px" perrow="4"> | <gallery caption="Przedstawienia szisz lub ich fragmentów" widths="200px" heights="200px" perrow="4"> | ||
Plik:2008BV0691_jpg_l.jpg|Gliniana podstawa do sziszy, ([[XV]]-[[XVI]] wiek) | Plik:2008BV0691_jpg_l.jpg|Gliniana podstawa do sziszy, ([[XV]]-[[XVI]] wiek) | ||
Plik:2010EA2026 jpg l.jpeg|Gliniana podstawa do sziszy, ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Sf1984-221.jpg|Szisza - zbiornik na wodę z motywami kwiatowymi i irysami, koniec [[XVII]] wieku | |||
Plik:Almanach-Szisza-XVIII.jpeg|Szisza - zbiornik na wodę, ok. 1700r. ([[XVII]]/[[XVIII]] wiek) | Plik:Almanach-Szisza-XVIII.jpeg|Szisza - zbiornik na wodę, ok. 1700r. ([[XVII]]/[[XVIII]] wiek) | ||
Plik:Cafesmoking_pg263.jpg|Palenie fajki wodnej, Persja, przed 1676r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Pers z fajka-XVII.jpeg|Palenie fajki wodnej, Persja ([[XVII/XVIII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Waza_do_fajki_wodnej-XIX.jpeg|Waza do fajki wodnej, Pakistan ([[XIX]] wiek) | |||
</gallery> | </gallery> | ||
== | == Bibliografia == | ||
<references/> | <references/> | ||
== Patrz dalej == | |||
* [http://www.iranicaonline.org/articles/galyan- Opracowanie historii fajki wodnej z punktu widzenia Iranu (ang.)] | |||
<br> | <br> | ||
[[Kategoria:Używki]] | [[Kategoria:Używki]] | ||
Aktualna wersja na dzień 17:46, 8 lis 2016
|
|
Mimo dołożenia wszelkich starań, niniejszy artykuł może zawierać błędne informacje. |
Uwaga Niestety nie byłem w stanie znaleźć badań naukowych na temat sziszy, dlatego niniejszy tekst jest w większości opracowaniem materiałów z sieci które, mimo iż tworzą logiczna całość, należy traktować z odpowiednią nieufnością. Sauron (dyskusja) 13:29, 23 cze 2012 (CEST)
Nazwa[edytuj]
Obecnie funkcjonuje wiele nazw dla "fajki wodnej" i nie ma jednej poprawnej. W krajach, o dużo dłuższej tradycji palenia z fajki wodnej, również znajdziemy róże nazwy i tak:[1]
- Nargila ("Narghile") pochodzi z języka Perskiego, od słowa "nārgil", lub z Indyjskiego słowa "nārikera" (sanskryt) i oznacza po prostu orzech kokosowy.
- Szisza ("Shisha") pochodzi od Perskiego słowa "shishe" i oznacza "szkło" (w mniej dosłownym tłumaczeniu może oznaczać "butelkę"). Zbliżonym fonetycznie wyrazem jest również Arabski "Hashishe", oznaczający "trawę" - mógł się odnosić do palonego w fajce tytoniu.
- Hookah (nazwa sziszy używana głównie w krajach anglosaskich) może pochodzić od Arabskiego "uqqa", które oznacza małą skrzynkę, pojemnik lub słoik. I może odnosić się do formy jaką przyjmuje w fajce wodnej pojemnik na wodę.
Występowanie nazw[edytuj]
- "Narghile" jest nazwą najczęśćiej używana w Turcji, Libanie, Syrii, Grecji i Izraelu - jednak w wielu wypadkach litera "n" jest opuszczana,
- "shisha" jest nazwą najczęściej spotykana w Egipcie,
- "ghalyoun" lub "ghalyan" w Iranie,
- "huqq" w Pakistanie.
Historia[edytuj]
Jeśli przyjmiemy że szisza jest wytworem, stricte powstałym do palenia tytoniu, automatycznie jej historia może sięgać jedynie pięć wieków wstecz, kiedy to ludzie Kolumba przywieźli tytoń na stary kontynent. W takim wypadku należało by umiejscowić powstanie fajki wodnej gdzieś w XVI wieku (kiedy to palenie tytoniu rozprzestrzeniło się po Europie - a na bliski wschód miało znacznie dalszą drogę).
Z drugiej jednak strony, wiadomo że rytuał palenie opium czy haszyszu ma dużo starsze korzenie i mogły do tego służyć również fajki wodne. "Hartwich zwrócił uwagę na to, że fajki wodne, t.zw. narghile, rozpowszechnione obecnie na całym Wschodzie, były początkowo używane wyłącznie do palenia konopi, a dopiero później zastosowano je do nowej używki - do tytoniu."[2]
Obiegowa opinia zakłada powstanie fajki wodnej w Indiach lub Persji, nie ma jednak żadnych przeszkód by wynalezienie tego usprawnienia (gdyż jest to rozwiniecie tradycyjnej fajki) w różnych odstępach czasu, powstało w różnych miejscach. Cytowany w wielu miejscach tekst Cyryla Elgood'a (XX wieczny brytyjski medyk) przypisuje Abu’l-Fatḥ Gīlānī, Perskiemu medykowi na Indyjskim dworze Dżalal ad-Din Muhammad Akbara I, zaprezentowanie sziszy szerszemu gronu odbiorców: "wpierw dym tytoniowy przechodzi przez mały pojemnik wypełniony wodą, gdzie ulega oczyszczeniu i schłodzeniu". Nigdzie jednak Cyril Elgood nie wspomina o źródle tych informacji.[3]
Równolegle, w zbliżonym okresie do wspomnianego wcześniej wynalazku Abu'l-Fath, Perski tetrastych (wiersz) autorstwa Ahlī Šīrāzī (zm. 1535 r.), wspomina użycie ḡalyān u Safawidów w Iranie. [4]
Obiegowa opinia zakłada, że współczesny kształt sziszy zawdzięczamy Turkom, którzy to w znacznym stopniu wpłynęli na obecnie stosowany rytuał palenia jak i używane narzędzia.[5] Ponoć również to Turcy, około XVI wieku, usprawnili budowę fajki wodnej, przez zamianę sztywnego ustnika na elastyczny wąż.
Za czasów Murada IV, (1623-40) w Turcji, palenie fajki wodnej, stało się częścią kultury kawiarnianej. Powstał dość precyzyjny, pieczołowicie przestrzegany rytuał jej palenia.[5] Nie wszystkie tytonie uznawano za odpowiednie do palenia w sziszy. Używano głównie czarnego, ciężkiego tytoniu sprowadzanego z Iranu. Specjalna procedura wielokrotnego płukania i suszenia sprawiała, iż był on wyjątkowo mocny.
Formą mody było dodawanie do wody różnych owoców - można było obserwować ich ruch w butli podczas zaciągania się dymem. Niektórzy dodawali do wody różne soki lub olejki, by delektować się dodatkowym aromatem dymu.
Galeria[edytuj]
- Przedstawienia szisz lub ich fragmentów
Gliniana podstawa do sziszy, (XVII wiek)
Szisza - zbiornik na wodę z motywami kwiatowymi i irysami, koniec XVII wieku
Palenie fajki wodnej, Persja, przed 1676r. (XVII wiek)
Palenie fajki wodnej, Persja (XVII/XVIII wiek)
Waza do fajki wodnej, Pakistan (XIX wiek)
Bibliografia[edytuj]
- ↑ Shishainfo.com - hookah history
- ↑ Hartwich C., "Die menschlichen Genussmittel", Leipzig 1911, s. 221.
- ↑ Encyklopedia Iranica Szisza
- ↑ Za Iranica Onlince: N.-A. Falsafī, Zendagānī-e Šāh ʿAbbās-e Awwal, 4 vols., Tehran, 1334-46 Š./1955-67, II, strona. 277
- ↑ 5,0 5,1 Hookah History
Patrz dalej[edytuj]
