Zakon rycerski

Zakon rycerski - pierwotnie w kościele katolickim zakon, w skład którego wchodzili zakonnicy (duchowni) oraz bracia-rycerze, czyli rycerze, którzy nie przyjmując święceń, godzili się żyć jak zakonnicy (składali śluby czystości i ubóstwa). Ich głównym zadaniem była nie tylko modlitwa czy kontemplacja, lecz również walka w obronie wiary i ideałów przyjętych w regule zakonnej.

Pierwsze zakony rycerskie powstawały na fali krucjat w XI i XII wieku. Zakony powstałe w tym okresie w Królestwie Jerozolimskim to:

• Templariusze - zatwierdzony w 1128 r. międzynarodowy zakon "rycerzy świątyni", wśród których dominowali rycerze z Francji; obecnie już nie istniejący. Templariusze nosili białe płaszcze z czerwonymi krzyżami.
• Joannici - zwani obecnie Zakonem Maltańskim - zatwierdzony w 1154 r. zakon o charakterze międzynarodowym. Strój joannitów składał się z czarnego habitu i czarnego płaszcza z kapturem, oraz naszytych na nich ośmiokanciastymi krzyży
• Zakon Montjoye - utworzony w 1180 r. w zakon hiszpański
• Zakon Krzyżacki - utworzony w 1191 r. zakon niemiecki, (sekularyzowany w 1525 r., odnowiony w 1809 r. i istniejący do dziś w formie szczątkowej w Austrii). Strój krzyżaków charakteryzował biały płaszcz z czarnym krzyżem.

Dwa z tych zakonów rycerskich zdołały utworzyć swoje własne państwa - Zakon Krzyżacki w Prusach, a Joannici na Rodos i Malcie.

Obecnie Joannici i Zakon Krzyżacki są zakonami elitarnymi, przyjmującymi wyłącznie osoby o szlacheckim rodowodzie, i koncentrującymi swoje działania na prowadzeniu szpitali oraz działalności charytatywnej.

W miarę jak przygasała gwiazda oraz malało znaczenie wielkich kościelnych zakonów rycerskich, pojawiła się idea tworzenia świeckich zakonów rycerskich. Właściwie to nie była całkiem nowa idea, jako że odpowiednikiem takiego właśnie zakonu byli Rycerze Okrągłego Stołu, opiewani w utworach o tematyce arturiańskiej. Zakony świeckie, określane również jako bractwa rycerskie, były powoływane przez monarchów i innych możnych późnego Średniowiecza, a na celu miały głównie lepsze zorganizowanie własnych stronników (lobby)- czyli grup rycerzy połączonych silnymi więzami lojalności wobec władcy lub innego możnego protektora. Zakony takie, zwane z łac. ordo pod koniec XIV w. istniały już na prawie każdym dworze chrześcijaństwa łacińskiego.

Do najgłośniejszych zakonów tego typu, czyli stowarzyszeń związanych regułą świecką, należały:

• Zakon Szarfy (Zakon Banda) - utworzony ok. 1320 r. w Kastylii (Hiszpania)
• Zakon Podwiązki - utworzony w 1348 r. przez króla Edwarda III (zakon ten przetrwał ponad 600 lat)
• Zakon Gwiazdy - utworzony w 1351 r. przez Jana II Dobrego, króla Francji
• Zakon Złotego Runa - utworzony przez Filipa II Dobrego w 1430 r. zakon burgundzki (później jeden z największych w Europie)
• Zakon św. Michała - utworzony przez Ludwika XI, dla uczczenia zwycięstwa Francuzów w wojnie stuletniej

Niektóre z rycerskich zakonów świeckich miały charakter wybitnie praktyczny lub charytatywny, np.:

• Zakon Sokoła (Tiercelet)- utworzony w 1380 r. w Poitou (Francja), którego członkowie postawili sobie za cel dzielenie zysków z wypraw, ale i związanych z nimi niebezpieczeństw (w razie konieczności zapłacenia okupu wszyscy zbierali się na ten cel)
• Zakon Białej Damy na Zielonej Tarczy - utworzony przez rycerza Boucicaut w 1399 r., jako zakon, który postawił sobie za zadanie obronę "bezbronnych i wydziedziczanych dam"
• Zakon Ostu - założony w poł. XVI wiek przez króla Szkocji, Jakuba V, który miał na celu zjednoczenie szlachty szkockiej do walki z Anglią

Z biegiem czasu przynależność do świeckich zakonów rycerskich przybrała charakter czysto honorowy, zmalały również ograniczenia w przyjmowaniu do nich nowych członków. Ducha dawnego uroczystego przyjmowania do wspólnoty oraz wymóg ścisłego przestrzegania wyraźnie określonych reguł postępowania, zastąpiły proste ceremonie wręczania orderów wojskowych i cywilnych "dla zasłużonych", jakby "po fakcie". Do naszych czasów zakonów rycerskich przetrwało bardzo niewiele - ostatnią znaczącą ich reminiscencją był rozkwit grup kawalerów różnych orderów, który nastąpił począwszy od XIX wieku i trwa po dzień dzisiejszy. Nazwa (łac.ordo (czyli "zakon") została przeniesiona na oznakę, emblemat świadczący o wyróżnieniu jakiejś zasłużonej osoby (Kawaler Orderu...), czy też po prostu jej przynależności do takiej grupy.

Można również rozważać charakter podobieństw i różnic pomiędzy średniowiecznymi zakonami rycerskimi, a tworzonymi współcześnie bractwami rycerskimi. Wydaje się jednak, że głównym ogniskiem zainteresowania tych ostatnich jest raczej odtwarzanie niektórych zewnętrznych aspektów kultury materialnej (uzbrojenie, stroje), kultury duchowej (obyczajowość, rozrywka), a także próby odtwarzania i opanowywania niektórych umiejętności niezbędnych średniowiecznemu rycerzowi do życia w tamtych zamierzchłych czasach (technika jazdy konnej, posługiwanie się różnymi rodzajami broni itp.).

Bibliografia

• Barber R. - "Rycerze i rycerskość" Bellona, Warszawa 2000
• Potkowski E. - "Rycerze w habitach", MON, Warszawa 1974
• Litvinov O., Malavin A., Chvorostov S. - "Rycerze XX wieku", Moskwa 1992