Lodownia
Lodownia (lub lodnia) jest pomieszczeniem służącym do przechowywania lodu (śniegu). Mogło to być oddzielne pomieszczenie, w którym tylko i wyłącznie przechowywano lód, do późniejszego wykorzystania. Lub też mogło ono sąsiadować z chłodnią czy też być od razu nią samą.
Dawniej przy każdym browarze, majątku ziemskim, przedsiębiorstwie przetwarzającym płody rolne i mięsne, znajdowała się murowana z kamienia piwnica magazynująca lód (lód mógł być przysypany trocinami). Lodownie budowano pod ziemią, gdzie średnia roczna temperatura jest w miarę stała i niska. Oraz sytuowano je w naturalnie zacienionych miejscach, bądź jeśli była taka możliwość, posługiwano się naturalnie powstałymi jaskiniami, grotami etc. W klimacie umiarkowanym (jak w Polsce), gdzie występuje naturalnie mroźna pora roku, pozyskiwano lód z rzek, stawów, jezior, tak by wystarczył na cały rok (do kolejnej zimy). W klimatach cieplejszych zwożono śnieg/lód z gór lub lodowców.
W zimie "furami" z zaprzęgiem konnym (z powodu trudności dojazdu nad brzeg wody, gdzie piłami ręcznymi i zmyślnymi urządzeniami z lodowatej wody wyciągano tafle lodu) dostarczano lód do magazynów. Stąd też nazwa nominału: "fura lodu". Właśnie z magazynów lodu (lodni) - restauratorzy i drobni przedsiębiorcy (cukiernicy) nabywali lód do swoich potrzeb.[1]
"Niewielkie chłodnie lodowe były w średniowiecznych gospodarstwach domowych zapewne dość powszechnie spotykane, szczególnie w gospodarstwach miejskich, a najprawdopodobniej i w dworach drobnych posiadaczy ziemskich. W większości były to jednak chyba proste chłodnie jednoprzestrzenne, których archeologiczne relikty trudne są do zidentyfikowania. Natomiast w mniejszym zapewne stopniu używano w średniowieczu udoskonalonego typu chłodni lodowej, dwukomorowej, której dobrze zachowanym przykładem jest chłodnia z Torunia. Sądzić jednak należy, iż chłodnie lodowe w okresach letnich zabezpieczały jedynie doraźnie przed zepsuciem produkty żywnościowe i to jedynie te, które były przeznaczone do bieżącej konsumpcji, poprawiając równocześnie niekiedy ich walory smakowe. W przypadku konieczności dłuższego przechowywania, np. mięsa czy ryb, posługiwano się w średniowieczu innymi, bardziej skutecznymi sposobami konserwacji, z których najpospolitszymi było solenie, suszenie i wędzenie."[2]
Historia
- Tekst z 1700 roku p.n.e. z północno-zachodniego Iranu odnotowuje budowę lodowni "której nigdy wcześniej nie miał żaden król".[3]
- W Chinach, archeolodzy odkryli pozostałości dołów na lód z VIII wieku p.n.e., a odniesienia wskazują, że były używane przed 1100 p.n.e..[3]
- Aleksander Wielki około roku 300 p.n.e. przechowywał śnieg w specjalnie w tym celu wykopanych dołach.[3]
- W Rzymie w III wieku naszej ery, śnieg był sprowadzany z gór i przechowywany w dołach pokrytych słomą. Następnie sprzedawano go w sklepach (śnieżnych). Lód tworzący się w dolnej części jamy (odmiana firnu), sprzedawany był w wyższej cenie niż śnieg z góry.[3]
- XVII wiek - "Mam nadzieję, że wkrótce zostanie odnowiona lodownia, która jest zupełnym unikatem - jest to obecnie zakratowana jama w Górze Pięciu Braci, gdzie przechowywano lód. To jedyny w swoim rodzaju zabytek z barokowej cegiełki holenderskiej na zewnątrz, a wewnątrz z kamieni - to jest po prostu XVII-wieczna wersja lodówki. [4]
Budowa Chłodni
Przykładowa budowa chłodni, na podstawie późnośredniowiecznego znaleziska w Toruniu.
Bibliografia
- ↑ BON LODOWY (lub pieniądz o nazwie "FURA"), Kazimierz Steczek - Sucha B.
- ↑ "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia" 1989r., Andrzej Kola, "PÓŹNOŚREDNIOWIECZNA CHŁODNIA Z TORUNIA", s. 114
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 "Ancient Inventions", Peter James i Nick Thorpe, 1995r., Ballantine Books, ISBN: 0-345-40102-6
- ↑ wywiad Katarzyny Moritz z prof. Jerzym Sampem o zabytkowym parku w Oruni
