Okulary

Z Almanach

Okulary są to soczewki korygujące wzrok wpasowane w oprawę, umożliwiającą ich trzymanie w ręku lub umieszczenie na twarzy. Prócz pierwotnej funkcji korekcji wad wzroku obecnie możemy się spotkać także z okularami ochronnymi i przeciwsłonecznymi pełniącymi funkcje ochrony przed urazami mechanicznymi i intensywnym światłem.


Wstęp

Już w starożytności znajdujemy sporadyczne wzmianki o próbach sztucznego potęgowania siły wzroku, ale nie mamy żadnego dowodu na to, że w starożytności używano okularów. Starożytni Grecy jako pierwsi zaobserwowali, że kuliste naczynie wypełnione wodą miało moc powiększania oglądanych przez nie obrazów. Z historii starożytnej wiemy także, że używali pewnych prostych narzędzi powiększających, takich jak wklęsłe lustra. Ogromna ilość dokumentów, które zachowały się do naszych czasów świadczą o wykorzystywaniu instrumentów, dzięki którym można było polepszyć wzrok. Według niektórych historyków cesarz Neron (I wiek n.e.) był krótkowidzem i używał odpowiednio oszlifowanego szmaragdu w kształcie wklęsłej soczewki podczas oglądania pokazów w Koloseum[1]. Jednak, kamień służył prawdopodobnie jako filtr łagodzący nadwerężenie oczu. Dopiero jednak wynalezienie soczewek utorowało drogę powstania okularów.

Historia

XIVw okulary (Europa)

Pierwsze okulary zawdzięczamy prawdopodobnie arabskim uczonym - wynalezienie soczewki przypisuje się arabskiemu uczonemu Alhazenowi, żyjącemu na przełomie X i XI wieku w Egipcie. Jednak same okulary powstały w Chinach (być może już w V wieku), a ich używanie przez Chińczyków poświadczył w 1270 roku znany podróżnik Marco Polo (donosił, że Chińczycy do czytania używają szkieł utrzymywanych na miejscu przez druty zaczepione za uszy). Istnieje dowód historyczny na to, że okulary były znane w Chinach w 1411r., jedna para została podarowana cesarzowi przez króla Mallacci.

Kiedy dokładnie okulary weszły do powszechnego użycia w Europie, nie wiadomo na pewno. Wielu wierzy, że miało to miejsce w Toskanii pod koniec XIII wieku, kiedy dostępne stały się pierwsze wypukłe soczewki polepszające widzenie z bliska. Toskańska tradycja za wynalazcę okularów uważa Salvino d’Armato degli Armati, florentyńczyka, na którego grobie zachowała się taka oto inskrypcja: „Tutaj leży Salvino d’Armato degli Armati z Florencji, wynalazca okularów. Niechaj Bóg zapomni mu winy”. Jednakże, studia genealogiczne nie potwierdzają istnienia takiej osoby.

Pierwsza potwierdzona wzmianka o okularach znajduje się w manuskrypcie datowanym na rok 1282, który przechowywany jest w opactwie St. Bavon-le-Grand, we Francji. Dokument ten wspomina o księdzu (Nicholas Bullet), który rzekomo miał używać okularów podczas podpisywania dokumentów.

Pierwsze, potwierdzone wykonanie okularów w Europie miało miejsce około 1286 r. we Włoszech (prawdopodobnie we Florencji) Alessandro de Spina, Dominikanin. Krótką wzmiankę o nich można znaleźć w tekście mowy pogrzebowej tegoż zakonnika (zmarłego w 1313r). Według dokumentu tego, który dotrwał do naszych czasów jako fragment Kroniki Łacińskiej Zakonu Dominikanów znajdującej się w kościele św. Katarzyny w Pizie, zakonnik widział kiedyś egzemplarze okularów i skopiował je.

Kolejne potwierdzone informacje o użyciu okularów, jako narzędzia do korekcji wzroku, mówią o roku 1306 (w internecie można znaleźć również datę 23 lutego 1305r). Podczas mszy Giordano da Rival (Dominikanin z Florencji) zauważył: „Minęło dopiero 20 lat, odkąd wynaleziono sztukę robienia okularów po to, żebyśmy mogli widzieć wyraźnie”, dodając, że spotkał człowieka, który pierwszy je zrobił - acz nie wymienia nigdzie jego imienia. [2]

Inne źródła wskazują na Wenecję, jako na miejsce pochodzenia okularów w Europie. Jednakże wielu uważa, że rozwój zakładów produkujących tam okulary, był raczej następstwem ich wcześniejszego odkrycia i upowszechnienia. Teorię tę potwierdza fakt, że w tym samym czasie w Murano kwitła już sztuka wytwarzania szkła.

Pierwsze egzemplarze okularów były wyposażone w wypukłe soczewki do korygowania dalekowzroczności i służyły do ułatwiania czytania/pisania. Dopiero w XV wieku w Niemczech pojawiły się okulary dla krótkowidzów.

Najstarsze okulary znalezione w Polsce pochodzą z Elbląga. Znaleziono je w trakcie odbudowy średniowiecznych zabudowań miasta, trwającej od lat 80 XX. Są to XV-wieczne okulary w rogowej oprawie, najstarsze zachowane w Europie.[3]

Sposoby wytwarzania okularów

Wczesne soczewki korygujące były prawie na pewno wytwarzane z kryształów górskich lub z berylu. Potwierdza to Capitolari dei cristallieri, forma statusu gildii, która reprezentowała rzemieślników obrabiających kryształy górskie, z datą 12 listopada 1284r, która przechowywana jest w archiwach państwowych w Wenecji. Ponad to notatka z 2 kwietnia 1300r zabrania członkom gildii sprzedaży wyrobów ze szkła jako kryształów górskich; lista takich wyrobów zawierała „roidi da botacelis et da ogli” (szklane przykrywki do butelek i soczewki okularowe), jak również „lapides ad legendum” (szkła powiększające do czytania).

Warto wiedzieć, że arabscy rzemieślnicy byli pierwszymi na świecie optykami. Dobrze znali anatomię oka i obróbkę szkła. Ta wiedza pozwoliła im produkować rozmaite soczewki. W Europie pierwsze okulary do czytania - o wypukłych soczewkach - zaczęto stosować w XIV-wiecznej Wenecji (lorgnon, binokle, monokl). Znacznie wcześniej płasko-wypukłe soczewki ze szkła lub kwarcu kładziono na kartach z tekstem. Nikt wtedy nie znał słowa „okulary”, a soczewki te nazywano po prostu „kamieniami do czytania” („lapides ad legendum”).

Pierwsze okulary służyły do czytania ; weneccy wytwórcy szkła, szlifujący soczewki, nazywali je "małymi krążkami do oczu".

W 1784 roku uczony i polityk Benjamin Franklin wykonał pierwsze okulary dwuogniskowe, a w 1827 roku Anglik George Bidell Airy skonstruował okulary cylindryczne.


XVIII wiek okulary ze skorupy żółwia (Chiny)


Ciekawostki

  • Według chińskiej legendy pewien Cho Tso, pustelnik żyjący w świętych górach Shen-si, użył skorupy świętego żółwia do zrobienia oprawek do szkieł. Chińskie słowo yan-jing, którym je określano oznacza „lustra oka”. Chińscy optycy uważają go za swego patrona, tak jak dla Europejczyków jest nim Św. Hieronim.
  • Encyklopedia Britannica podaje, że Marco Polo prawdopodobnie zobaczył po raz pierwszy okulary na dworze cesarza Kublai Khan’a w 1270r. Wiemy jednak, że odkrywca wyruszył do Chin w 1271r, żeby nie wspominać o fakcie, że nie ma żadnej wzmianki o okularach w jego „Milione”.

Obrazy/Grafiki

  • Obrazy przedstawiające historyczne okulary

  • Monokl lub lupa, 1351r. (XIV wiek)

  • Najstarsze, zachowane Europejskie okulary z Elbląga, (XV wiek)

  • Madonna kanonika van der Paele - detal, 1436r. (XV wiek)

  • Wizerunek Św. Piotra czytającego w okularach, 1466r. (XV wiek)

  • "Obrzezanie Chrystusa" - fragment, 1466r. (XV wiek)

  • Św. Hieronim w pracowni (fragment), 1480r. (XV wiek)

  • "Dwóch poborców podatkowych", (XVI wiek)

  • Okulary w drewnianym etui, (XVII wiek)

Bibliografia

  1. ↑ "Historia Naturalna" (łać. "Naturalis Historia"), Pliniusz Starszy
  2. ↑ "The Invention of Eyeglasses: Part I," opublikowany w "Journal of the History of Medicine" styczeń 1956: str. 34-35, autor Edward Rosen
  3. ↑ Elbląg, Znaleziska archeologiczne


Źródło: „https://almanach.historyczny.org/wiki/?title=Okulary&oldid=4712”