Okulary
Okulary to zazwyczaj soczewki korygujące wzrok wpasowane w oprawę, umożliwiającą ich trzymanie w ręku lub umieszczenie na twarzy. Prócz pierwotnej funkcji korekcji wad wzroku, obecnie możemy się spotkać także z okularami ochronnymi i przeciwsłonecznymi, pełniącymi funkcje ochrony przed urazami mechanicznymi i intensywnym światłem.
Wstęp[edytuj]
Już w starożytności znajdujemy sporadyczne wzmianki o próbach sztucznego potęgowania siły wzroku, ale nie mamy żadnego dowodu na to, że w starożytności używano okularów. Starożytni Grecy jako pierwsi zaobserwowali, że kuliste naczynie wypełnione wodą miało moc powiększania oglądanych przez nie obrazów. Z historii starożytnej wiemy także, że używali pewnych prostych narzędzi powiększających, takich jak wklęsłe lustra. Ogromna ilość dokumentów, które zachowały się do naszych czasów świadczą o wykorzystywaniu instrumentów, dzięki którym można było polepszyć wzrok.
Według niektórych historyków cesarz Neron (I wiek n.e.) był krótkowidzem i używał odpowiednio oszlifowanego szmaragdu w kształcie wklęsłej soczewki podczas oglądania pokazów w Koloseum[1]. Prawdopodobnie jednak, kamień służył głównie jako filtr łagodzący nadwerężenie oczu lub był elementem ozdobnym, na wzór biżuterii.
Mimo różnych wcześniejszych prób, dopiero wynalezienie soczewek utorowało drogę do powstania okularów jakie wszyscy znamy.
Historia[edytuj]
Wynalezienie soczewki (a na pewno formalne opisanie jej właściwości) przypisuje się arabskiemu uczonemu Alhazenowi, żyjącemu na przełomie X i XI wieku w Egipcie. Między innymi, z tego też powodu, pierwsze okulary w naszym otoczeniu kulturowym zawdzięczamy prawdopodobnie Arabom. Jednak najstarsze okulary powstały w Chinach (być może już w V wieku), a ich używanie przez Chińczyków poświadczył w 1270 roku znany podróżnik Marco Polo (donosił, że Chińczycy do czytania używają szkieł utrzymywanych na miejscu przez druty zaczepione za uszy).
Kiedy dokładnie okulary weszły do powszechnego użycia w Europie, nie wiadomo na pewno. Wielu wierzy, że miało to miejsce w Toskanii pod koniec XIII wieku, kiedy dostępne stały się pierwsze wypukłe soczewki polepszające widzenie z bliska. Toskańska tradycja za wynalazcę okularów uważa Salvino d’Armato degli Armati, florentyńczyka, na którego grobie zachowała się taka oto inskrypcja: „Tutaj leży Salvino d’Armato degli Armati z Florencji, wynalazca okularów. Niechaj Bóg zapomni mu winy”. Jednakże, studia genealogiczne nie potwierdzają istnienia takiej osoby.
Pierwsza potwierdzona wzmianka o okularach znajduje się w manuskrypcie datowanym na rok 1282, który przechowywany jest w opactwie St. Bavon-le-Grand, we Francji. Dokument ten wspomina o księdzu (Nicholas Bullet), który rzekomo miał używać okularów podczas podpisywania dokumentów.
Pierwsze, potwierdzone wykonanie okularów w Europie miało miejsce około 1286 r. we Włoszech (prawdopodobnie we Florencji) Alessandro de Spina, Dominikanin. Krótką wzmiankę o nich można znaleźć w tekście mowy pogrzebowej tegoż zakonnika (zmarłego w 1313r). Według dokumentu tego, który dotrwał do naszych czasów jako fragment Kroniki Łacińskiej Zakonu Dominikanów znajdującej się w kościele św. Katarzyny w Pizie, zakonnik widział kiedyś egzemplarze okularów i skopiował je.
Kolejne potwierdzone informacje o użyciu okularów, jako narzędzia do korekcji wzroku, mówią o roku 1306 (w internecie można znaleźć również datę 23 lutego 1305r). Podczas mszy Giordano da Rival (Dominikanin z Florencji) zauważył: „Minęło dopiero 20 lat, odkąd wynaleziono sztukę robienia okularów po to, żebyśmy mogli widzieć wyraźnie”, dodając, że spotkał człowieka, który pierwszy je zrobił - acz nie wymienia nigdzie jego imienia. [2]
Inne źródła wskazują na Wenecję, jako na miejsce pochodzenia okularów w Europie. Jednakże wielu uważa, że rozwój zakładów produkujących tam okulary, był raczej następstwem ich wcześniejszego odkrycia i upowszechnienia. Teorię tę potwierdza fakt, że w tym samym czasie w Murano kwitła już sztuka wytwarzania szkła.
Pierwsze egzemplarze okularów były wyposażone w wypukłe soczewki do korygowania dalekowzroczności i służyły do ułatwiania czytania/pisania. Dopiero w XV wieku w Niemczech pojawiły się okulary dla krótkowidzów.
Najstarsze okulary znalezione w Polsce pochodzą z Elbląga. Znaleziono je w trakcie odbudowy średniowiecznych zabudowań miasta, trwającej od lat 80 XX. Są to XV-wieczne okulary w rogowej oprawie, najstarsze zachowane w Europie.[3]
Sposoby wytwarzania okularów[edytuj]
Wczesne soczewki korygujące były prawie na pewno wytwarzane z kryształów górskich lub z berylu. Potwierdza to Capitolari dei cristallieri, forma statusu gildii, która reprezentowała rzemieślników obrabiających kryształy górskie, z datą 12 listopada 1284r, która przechowywana jest w archiwach państwowych w Wenecji. Ponad to notatka z 2 kwietnia 1300r zabrania członkom gildii sprzedaży wyrobów ze szkła jako kryształów górskich; lista takich wyrobów zawierała „roidi da botacelis et da ogli” (szklane przykrywki do butelek i soczewki okularowe), jak również „lapides ad legendum” (szkła powiększające do czytania).
Warto wiedzieć, że arabscy rzemieślnicy byli pierwszymi na świecie optykami. Dobrze znali anatomię oka i obróbkę szkła. Ta wiedza pozwoliła im produkować rozmaite soczewki. W Europie pierwsze okulary do czytania - o wypukłych soczewkach - zaczęto stosować w XIV-wiecznej Wenecji (lorgnon, binokle, monokl). Znacznie wcześniej płasko-wypukłe soczewki ze szkła lub kwarcu kładziono na kartach z tekstem. Nikt wtedy nie znał słowa „okulary”, a soczewki te nazywano po prostu „kamieniami do czytania” („lapides ad legendum”).
Pierwsze okulary służyły do czytania ; weneccy wytwórcy szkła, szlifujący soczewki, nazywali je "małymi krążkami do oczu".
W 1784 roku uczony i polityk Benjamin Franklin wykonał pierwsze okulary dwuogniskowe, a w 1827 roku Anglik George Bidell Airy skonstruował okulary cylindryczne.
Ciekawostki[edytuj]
- Według chińskiej legendy pewien Cho Tso, pustelnik żyjący w świętych górach Shen-si, użył skorupy świętego żółwia do zrobienia oprawek do szkieł. Chińskie słowo yan-jing, którym je określano oznacza „lustra oka”. Chińscy optycy uważają go za swego patrona, tak jak dla Europejczyków jest nim Św. Hieronim.
- Encyklopedia Britannica podaje, że Marco Polo prawdopodobnie zobaczył po raz pierwszy okulary na dworze cesarza Kublai Khan’a w 1270r. Wiemy jednak, że odkrywca wyruszył do Chin w 1271r, żeby nie wspominać o fakcie, że nie ma żadnej wzmianki o okularach w jego „Milione”.
Obrazy/Grafiki[edytuj]
- Obrazy przedstawiające historyczne okulary
Monokl lub lupa, 1351r. (XIV wiek)
Najstarsze, zachowane Europejskie okulary z Elbląga, (XV wiek)
Madonna kanonika van der Paele - detal, 1436r. (XV wiek)
Wizerunek Św. Piotra czytającego w okularach, 1466r. (XV wiek)
"Obrzezanie Chrystusa" - fragment, 1466r. (XV wiek)
Skórzane oprawki od okularów, 1470-80r. (XV wiek)
Św. Hieronim w pracowni (fragment), 1480r. (XV wiek)
"Dwóch poborców podatkowych", (XVI wiek)
Okulary w drewnianym etui, (XVII wiek)
.jpg)
Bibliografia[edytuj]
- ↑ "Historia Naturalna" (łać. "Naturalis Historia"), Pliniusz Starszy
- ↑ "The Invention of Eyeglasses: Part I," opublikowany w "Journal of the History of Medicine" styczeń 1956: str. 34-35, autor Edward Rosen
- ↑ Elbląg, Znaleziska archeologiczne
Patrz dalej[edytuj]
