Fajerka: Różnice pomiędzy wersjami
Z Almanach
Nie podano opisu zmian |
m (→Galeria) |
||
| (Nie pokazano 32 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Fajerka]] posiada wiele znaczeń. Prócz nowoczesnych, jak określenie pokrywy paleniska w piecu, innej nazwy dla zapałki<ref>"Słownik gwary polskiej", [[wikipedia:pl:Jan_Aleksander_Karłowicz|Jan Karłowicz]], 1901r., [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/docmetadata?id=8867&from=&dirids=1&ver_id=75532&lp=1&QI=7F7E27C5FE559946B87EC64AAB63AC6F-25 Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego]</ref> lub kierownicy (w gwarze) jest to zazwyczaj małe naczyniem utrzymujące żar lub ogień (ang. "brazier"). Wykorzystywane były do ogrzewania, podgrzewania (np. potraw) oświetlania i podtrzymywania żaru | [[Fajerka]] posiada wiele znaczeń. Prócz nowoczesnych, jak określenie pokrywy paleniska w piecu, innej nazwy dla zapałki<ref>"Słownik gwary polskiej", [[wikipedia:pl:Jan_Aleksander_Karłowicz|Jan Karłowicz]], 1901r., [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/docmetadata?id=8867&from=&dirids=1&ver_id=75532&lp=1&QI=7F7E27C5FE559946B87EC64AAB63AC6F-25 Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego]</ref> lub kierownicy (w [[wikipedia:pl:Gwara|gwarze]]) jest to zazwyczaj małe naczyniem utrzymujące żar lub ogień (ang. "[[wikipedia:Brazier|brazier]]"). Wykorzystywane były do ogrzewania, podgrzewania (np. potraw) oświetlania i podtrzymywania żaru. | ||
Zachowane eksponaty i obrazy datowana na okres średniowiecza i wcześniej, sugerują, iż była to forma przenośnego paleniska pozwalająca ogrzać lokalnie większe pomieszczenie, lub mniejszą izbę, w której nie było pieca. W późniejszym okresie ([[XVI]] i [[XVII]] wiek) [[fajerka]] pojawia się głównie w roli pojemnika na żar pozwalającego na podpalanie [[Tytoń|tytoniu]] w [[Fajka|fajkach]] przy stole oraz jako mały ogrzewacz do stóp (umocowany w odpowiedniej, drewnianej obudowie z dziurkami). | |||
Bliską krewniaczką [[Fajerka|fajerki]] jest [[Szkandela|szkandela]] i bywają czasami zamiennie (mylnie) nazywane. | |||
== Źródła == | == Źródła == | ||
"Fajerka - naczynie na żar do kadzenia"<ref>"Słownik gwary polskiej", [[wikipedia:pl:Jan_Aleksander_Karłowicz|Jan Karłowicz]], 1901r., [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/docmetadata?id=8867&from=&dirids=1&ver_id=75532&lp=1&QI=7F7E27C5FE559946B87EC64AAB63AC6F-25 Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego]</ref> | * "Fajerka - naczynie na żar do kadzenia"<ref>"Słownik gwary polskiej", [[wikipedia:pl:Jan_Aleksander_Karłowicz|Jan Karłowicz]], 1901r., [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/docmetadata?id=8867&from=&dirids=1&ver_id=75532&lp=1&QI=7F7E27C5FE559946B87EC64AAB63AC6F-25 Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego]</ref> | ||
* ''"Myśląc tedy długo nad taką nieprzyzwoitością, nareszcie wymyślili fajerki srebrne; te stawiano na stoły w zimne czasy, nalane spirytusem, który dodając ognia, nie czynił dymu. Dopiero po takim wymyśle jadali ciepło, postawiony albowiem półmisek na fajerce, w momencie się rozgrzał, tak jak trzeba było."''<ref>"[[Opis_Obyczajów_za_Panowania_Augusta_III/O_porządkach_i_cukrach_stołowych|Opis obyczajów za panowania Augusta III/O porządkach i cukrach stołowych]]", [[wikipedia:pl:Jędrzej_Kitowicz|Jędrzej Kitowicz]]</ref> | |||
"W czasach Jana III Sobieskiego fajerką nazywano naczynie żelazne lub mosiężne, używane przez kramarzy do ogrzewania się. Za Panowania Augusta III pojawiły się fajerki stołowe, opalane spirytusem, umożliwiające odgrzewanie potraw zbyt długo stojących na stole biesiadnym. Za czasów Stanisława Augusta używano fajerek (szkandeli) do ogrzewania pościeli."<ref>[http://www.kafle_piece.republika.pl/wstep.htm?http://www.kafle_piece.republika.pl/kuchnia/kuc2txt.htm Piece Kaflowe]</ref> | * "W czasach [[wikipedia:pl:Jan_III_Sobieski|Jana III Sobieskiego]] [[fajerka|fajerką]] nazywano naczynie żelazne lub mosiężne, używane przez kramarzy do ogrzewania się. Za Panowania [[wikipedia:pl:August_III|Augusta III]] pojawiły się fajerki stołowe, opalane spirytusem, umożliwiające odgrzewanie potraw zbyt długo stojących na stole biesiadnym. Za czasów [[wikipedia:pl:Stanisław_August|Stanisława Augusta]] używano [[Fajerka|fajerek]] ([[Szkandela|szkandeli]]) do ogrzewania pościeli."<ref>[http://www.kafle_piece.republika.pl/wstep.htm?http://www.kafle_piece.republika.pl/kuchnia/kuc2txt.htm Piece Kaflowe]</ref> | ||
== Galeria == | == Galeria == | ||
<gallery caption="Fajerki" widths="200px" heights="200px" perrow="4"> | <gallery caption="Fajerki" widths="200px" heights="200px" perrow="4"> | ||
Plik:AN00859157 001 l.jpg|Fajerka gliniana, ([[XIV p.n.e.]] wiek) | |||
Plik:AN00859491_001_l.jpg|Fajerka gliniana, ([[XIV-XIII p.n.e.]] wiek) | |||
Plik:AN01069410 001 l.jpg|Fajerka z brązu, ([[IV-III p.n.e.]] wiek) | |||
Plik:Dia31 w600px.jpeg|[[Fajerka]] z [[wikipedia:pl:Pompeje|Pompejów]], ([[I]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Fajerka XII.jpeg|Hiszpańska fajerka, ([[XII]]/[[XIII]] wiek) | |||
Plik:Hb_91.1.540.jpg|[[Fajerka]] wykonany przez [[wikipedia:pl:Mamelucy|Mameluków]] da sułtana [[wikipedia:pl:Jemen|Jemenu]], [[wikipedia:Rasulid|Rasulid]] al-Muzaffar ibn cUmar (Yusuf I), 1250–95r. ([[XIII]] wiek) | Plik:Hb_91.1.540.jpg|[[Fajerka]] wykonany przez [[wikipedia:pl:Mamelucy|Mameluków]] da sułtana [[wikipedia:pl:Jemen|Jemenu]], [[wikipedia:Rasulid|Rasulid]] al-Muzaffar ibn cUmar (Yusuf I), 1250–95r. ([[XIII]] wiek) | ||
Plik:4empero.jpeg|"Próba ognia" z dyptyku "Sprawiedliwość cesarza [[wikipedia:pl:Otton_III_(cesarz_rzymski)|Ottona]]", ok. 1460r. (XV wiek) | Plik:York_Fajerka.jpeg|Średniowieczna fajerka na nogach, ([[V]]-[[XV]] wieku) | ||
Plik:Bodleian_MS_Bold_264_fol_2v.jpeg|Aleksandreida, 1338-44r. (XIV wiek) | |||
Plik:Almanach-Jedzenie_przy_stole2.jpeg|Posiłek przy stole - fragment 37 strony, 1420r. ([[XV]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Pory Roku-XV.jpeg|...oraz człowieka starającego się ogrzać nad paleniskiem. 1440-50r. ([[XV]] wiek) | |||
Plik:4empero.jpeg|"Próba ognia" z dyptyku "Sprawiedliwość cesarza [[wikipedia:pl:Otton_III_(cesarz_rzymski)|Ottona]]", ok. 1460r. ([[XV]] wiek) | |||
Plik:AN00414560_001_l.jpg|Fajerka gliniana, szkliwiona, ([[XVI]] wiek) | |||
Plik:Brazier101.JPG|Wisząca fajerka z brązu, ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:AN00094293_001_l.jpg|Wydruk projektu fajerek i tac, 1550-60r. ([[XVI]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Fajerka_mosiezna_1-XVI.jpeg|Mosiężna fajerka z bliskiego wschodu, [[XVI]] wiek | |||
Plik:Almanach-Hulacy_na_Karnawale-XVII.jpeg|Fajerka z żarem i gliniane fajki, 1616–17r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Pieter_de_Bloot-Rozrywki_w_karczmie-detal.jpeg|Rozrywki w Karczmie - detal, 1620-58r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Jan_Miense_Molenaer-The_Duet-XVII.jpeg|Duet muzyków, [[fajerka]] pod stopami, ok. 1629r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Soldiers-Beside-a-Fireplace.big.jpeg|Żołnierze przy kominku, 1633r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Simon_de_Vos-Alegoria_por_roku-detal.jpeg|Personifikacja pór roku jako etapów życia ludzkiego - detal, 1635r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Claesz_pieter_still_life.jpeg|Martwa natura z fajką i [[Fajerka|fajerką]], 1636r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Pieter_Claesz_Still-Life-with-Clay-Pipes.jpeg|Martwa natura z fajką i [[Fajerka|fajerką]], 1636r. ([[XVII]] wiek) | Plik:Pieter_Claesz_Still-Life-with-Clay-Pipes.jpeg|Martwa natura z fajką i [[Fajerka|fajerką]], 1636r. ([[XVII]] wiek) | ||
Plik: | Plik:Almanach-Pieter_Claesz-Martwa_naturza_z_dzbanem-detal1.jpeg|Martwa natura z glinianym dzbanem - detal, 1646r. ([[XVII]] wiek) | ||
Plik:Almanach-Karel Slabbaert-Warsztat Łukasza Ewangelisty-XVII-detal.jpeg|Warsztat Łukasza Ewangelisty, fragment z fajerką i skrzynka do grzania stóp. 1648r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Przyjecie_Muzyczne-XVII.jpeg|Ogrzewacz do stóp, podnóżek, 1659r. (XVII wiek) | |||
Plik:Almanach-Chora_z_milosci_sluzaca-XVII-02.jpeg|Miedziano-mosiężna fajerka ze szkandelą, ok. 1660r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Jan_Vermeer_van_Delft_Milkmaid-detal1.jpeg|Kobieta nalewająca mleko - detal, ok. 1660r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Family.jpg|Rodzina Artysty ([[Fajerka]] pod stopami kobiety), ok. 1665r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Wesola_kompania_na_Tarasie-XVII.jpeg|Fajerka z żarem, w prawym, dolnym rogu obrazu, ok. 1670r. ([[XVII]] wiek) | |||
Plik:Almanach-Pieter_Codde-Gracze_w_tryktraka-detal.jpeg|Gracze w Tryktraka - detal, 1626-78r. ([[XVII]] wiek) | |||
</gallery> | </gallery> | ||
== Patrz dalej == | |||
* Almanach - [[Lampa polska]] | |||
* [http://www.silvercollection.it/dictionarybrazier.html Galeria kilku srebrnych fajerek bez datowania] | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
Aktualna wersja na dzień 21:49, 31 gru 2017
Fajerka posiada wiele znaczeń. Prócz nowoczesnych, jak określenie pokrywy paleniska w piecu, innej nazwy dla zapałki[1] lub kierownicy (w gwarze) jest to zazwyczaj małe naczyniem utrzymujące żar lub ogień (ang. "brazier"). Wykorzystywane były do ogrzewania, podgrzewania (np. potraw) oświetlania i podtrzymywania żaru.
Zachowane eksponaty i obrazy datowana na okres średniowiecza i wcześniej, sugerują, iż była to forma przenośnego paleniska pozwalająca ogrzać lokalnie większe pomieszczenie, lub mniejszą izbę, w której nie było pieca. W późniejszym okresie (XVI i XVII wiek) fajerka pojawia się głównie w roli pojemnika na żar pozwalającego na podpalanie tytoniu w fajkach przy stole oraz jako mały ogrzewacz do stóp (umocowany w odpowiedniej, drewnianej obudowie z dziurkami).
Bliską krewniaczką fajerki jest szkandela i bywają czasami zamiennie (mylnie) nazywane.
Źródła[edytuj]
- "Fajerka - naczynie na żar do kadzenia"[2]
- "Myśląc tedy długo nad taką nieprzyzwoitością, nareszcie wymyślili fajerki srebrne; te stawiano na stoły w zimne czasy, nalane spirytusem, który dodając ognia, nie czynił dymu. Dopiero po takim wymyśle jadali ciepło, postawiony albowiem półmisek na fajerce, w momencie się rozgrzał, tak jak trzeba było."[3]
- "W czasach Jana III Sobieskiego fajerką nazywano naczynie żelazne lub mosiężne, używane przez kramarzy do ogrzewania się. Za Panowania Augusta III pojawiły się fajerki stołowe, opalane spirytusem, umożliwiające odgrzewanie potraw zbyt długo stojących na stole biesiadnym. Za czasów Stanisława Augusta używano fajerek (szkandeli) do ogrzewania pościeli."[4]
Galeria[edytuj]
- Fajerki
Fajerka gliniana, (XIV p.n.e. wiek)
Fajerka gliniana, (XIV-XIII p.n.e. wiek)
Fajerka z brązu, (IV-III p.n.e. wiek)
Aleksandreida, 1338-44r. (XIV wiek)
Posiłek przy stole - fragment 37 strony, 1420r. (XV wiek)
...oraz człowieka starającego się ogrzać nad paleniskiem. 1440-50r. (XV wiek)
Fajerka gliniana, szkliwiona, (XVI wiek)
Wisząca fajerka z brązu, (XVII wiek)
Wydruk projektu fajerek i tac, 1550-60r. (XVI wiek)
Mosiężna fajerka z bliskiego wschodu, XVI wiek
Fajerka z żarem i gliniane fajki, 1616–17r. (XVII wiek)
Rozrywki w Karczmie - detal, 1620-58r. (XVII wiek)
Żołnierze przy kominku, 1633r. (XVII wiek)
Personifikacja pór roku jako etapów życia ludzkiego - detal, 1635r. (XVII wiek)
Martwa natura z glinianym dzbanem - detal, 1646r. (XVII wiek)
Warsztat Łukasza Ewangelisty, fragment z fajerką i skrzynka do grzania stóp. 1648r. (XVII wiek)
Ogrzewacz do stóp, podnóżek, 1659r. (XVII wiek)
Miedziano-mosiężna fajerka ze szkandelą, ok. 1660r. (XVII wiek)
Kobieta nalewająca mleko - detal, ok. 1660r. (XVII wiek)
Fajerka z żarem, w prawym, dolnym rogu obrazu, ok. 1670r. (XVII wiek)
Gracze w Tryktraka - detal, 1626-78r. (XVII wiek)
Patrz dalej[edytuj]
Bibliografia[edytuj]
- ↑ "Słownik gwary polskiej", Jan Karłowicz, 1901r., Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego
- ↑ "Słownik gwary polskiej", Jan Karłowicz, 1901r., Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego
- ↑ "Opis obyczajów za panowania Augusta III/O porządkach i cukrach stołowych", Jędrzej Kitowicz
- ↑ Piece Kaflowe
