Klej
Klej jest to substancja, która krzepnąc łączy ze sobą dwie klejone powierzchnie.
Istnieje szereg kryteriów grupujących kleje (ze względu na pochodzenie, ilość składników, materiały które potrafi skleić etc.), najprostszym jest klasyfikacja ze względu na reagowanie z łączonym materiałem:
- Kleje rozpuszczalnikowe - to substancja będąca rozpuszczalnikiem jednej, lub obu płaszczyzn klejonego materiału, która w sposób odwracalny (umożliwiający ponowne zakrzepnięcie) rozpuszcza niewielka ilość materiału w celu wytworzenia lepiszcza.
- Kleje adhezyjne - to substancja o dużej lepkości (która mogą również wsiąkać w obie klejone płaszczyzny) które podczas krzepnięcia łączą je (trwałość spoiwa zależna jest od wytrzymałości materiału w który wsiąkł klej, oraz samego kleju po scaleniu).
Historia[edytuj]
(I wiek) Niedawno (podczas renowacji hełmu) okazało się, że klej sprzed 2000 lat trzyma do dzisiaj! Naukowcy z Bonn, analizując hełm znaleziony w roku 1986 w Nadrenii w Północnej Westfalii stwierdzili, że zdobiące go liście laurowe zostały do niego przyklejone. Prawdopodobnie klej powstał ze zmieszania bitumu (lepkiej substancji organicznej), substancji żywicznych i tłuszczu zwierzęcego - niestety nie udało się opracować receptury Rzymian.
(1500 lat p.n.e.) Klejenie drewna, skór i papirusów było praktykowane już w starożytności. W Egipcie 1500 lat p.n.e. stosowany był klej żelatynowy otrzymywany ze skór zwierzęcych lub kości. Starożytni Egipcjanie, Grecy i Chińczycy używali również do klejenia kazeiny otrzymywanej z mleka. W Rzymie - jak informuje Pliniusz Starszy (I wiek) w swym dziele "Naturalis historia" - sporządzano klej przez gotowanie skór.
(2400 lat p.n.e.) Jednak już wcześniej (2400 lat p.n.e.) używano prostego lepiszcza składającego się z mąki, wody i octu do sklejanie ze sobą papirusów - tak stworzone zwoje (liczące nawet do dwudziestu arkuszy) ponownie pokrywano klejem by atrament lepiej przylegał.
(3000 lat p.n.e.) Najstarszy przypadek używania w Europie kleju pochodzenia zwierzęcego odkryto podczas specjalistycznych badań łuku, który ponad 5000 lat leżał w mule u brzegów Jeziora Zuryskiego w Szwajcarii[1].
(ponad 24 tys. lat temu) Niedawne odkrycie w Górach Harzu pokazuje, że już człowiek neandertalski używał przy produkcji swych narzędzi kleju. Był to znakomity klej z brzozowej smoły, którego wytworzenie nawet dzisiaj wymagałoby nie lada technologicznej zręczności.[2]
(ponad 38 tys. lat temu) Podczas badań nad kamiennymi ostrzami z jaskini Sibudu w KwaZulu-Natal (północne RPA, Afryka) odkryto, że kamienne groty osadzane w broni były mocowane za pomocą mieszanki gumy akacjowej (guma arabska) i ochry. Eksperymenty prowadzone przez archeologów doprowadziły do odkrycia odpowiednich proporcji składników jakich używano 77-38 tys. lat temu wraz z pierwszym, znanym klejem dwuskładnikowym.[3]
Różne kleje[edytuj]
- Karuk klej uzyskiwany w drodze przerobu pęcherzy pławnych ryb. Historycznie wytwarzany i używany w Europie wschodniej oraz Azji.
- Glutyna jest to klej kostny lub skórny używany głównie do klejenia drewna i skór. Stosuje się go na gorąco.
- Klajstry są to kleje powstające przez rozpuszczenie mąki żytniej lub pszennej w gorącej wodzie (mogą wystąpić również inne dodatki utrwalające bądź konserwujące)
- Specyficznym "klajstrem" jest "klajster krochmalowy". Najlepszy otrzymuje się go z ryżu, zwykły z ziemniaków, a także z kasztana i pszenicy.
- Żywiczne kleje pochodzące z żywicy drzew lub składników pochodzenia żywicznego (kalafonia). Stosowane głównie do uszczelniania i impregnacji drewna (budowa statków), produkcji papieru, oraz np. w Japonii i Chinach do wytwarzania naczyń (laka).
- Guma arabska - Jest produktem wydzielanym przez tropikalne akacje. Najlepszy gatunek pochodzi z akacji senegalskich (Kordofan Gummi). Przechowywany jest w postaci bezbarwnych lub lekko brązowych kawałków, które przed użyciem rozpuszcza się w zimnej wodzie. W celu otrzymania kleju na jedną część gumy arabskiej bierze się dwie części gorącej wody, w której ona się doskonale rozpuszcza. Po upływie jednego dnia klej jest gotowy do użytku. Przechowuje się przez długi czas bez środków konserwujących. Dla dodania elastyczności do 100 części gumy arabskiej dodaje się 15 części gliceryny.
- Klej wiśniowy - otrzymywany z żywicy drzew wiśniowych (ale także innych drzew liściastych). Ciemniejszy od gumy arabskiej, lecz mocniejszy od niej i mniej kruchy. Rozpuszcza się z trudem w zimnej wodzie.
Wytwarzanie klejów[edytuj]
- Klajster - chcąc otrzymać klej bierze się na 1 część krochmalu 8 ÷ 10 części wody. Mieszaninę stawia się na ogniu i mieszając, grzeje się aż do wrzenia. Dla elastyczności można dodać gliceryny. Klajster krochmalowy łatwo rozpuszcza się w wodzie. Jest jednak odporny na wilgoć. Na spoiwo nie nadaje się, gdyż jest mało ciągliwy. Można to poprawić dodając oleju żywicznego. Krochmal taki staje się po wyschnięciu nierozpuszczalny w wodzie.
- Klej z twarogu (kazeinowy), patrz również - Kazeina.
- Klej ze skóry i rogu jeleniego
Patrz dalej[edytuj]
- Klej w Wikipedia.org
Bibliografia[edytuj]
- ↑ Pastuszka, Wojciech. "Prehistoryczny klej znad Jeziora Zuryskiego". Archeowieści. Retrieved 30 Listopad 2015.
- ↑ Wynalazki i Odkrycia
- ↑ Wojciech Pastuszka. Jaskoniowiec inżynier i artysta. „Wiedz i życie”. 9(933)/2012, s. 43. Prószyński Media.
