Łuk

Łuk - jedna z najstarszych broni miotających, znana ludzkości od 71 tys. lat.

Główną część łuku stanowi łęczysko, czyli drewniana lub kompozytowa (w wypadku nowoczesnych łuków syntetyczna bądź nawet metalowa) listwa. Łęczysko możemy podzielić na trzy funkcjonalne części - po środku znajduje się niesprężysty majdan. Z niego wychodzą dwa ramiona zwieńczone zaczepami bądź gryfami. Oba ramiona są spięte naciągniętą cięciwą.

• Łęczysko - prócz przedstawionego wyżej podziału wyróżniamy jeszcze część łęczyska zwróconą w stronę strzelającego - czyli brzusiec, oraz w stronę celu - czyli grzbiet.

• Majdan - wygląd majdanu zależy w głównej mierze od rodzaju łuku, w którym występuje. Czyli od prawie niewidocznego w łukach angielskich, po profilowane pod rękę oraz z wcięciem na osadzenie strzały w łukach nowoczesnych.

• Ramiona - wyróżniamy ramię dolne i górne. We wschodnich łukach ramiona dodatkowo odgięte były w kierunku grzbietu (tzw. refleks) aby przy mniejszej długości łęczyska zwiększyć siłę i nośność łuku.

• Zaczepy - są to nacięcia na końcówce ramion na których zaczepiana jest cięciwa

• Gryfy - często w celu zwiększenia trwałości łuku w miejsce zaczepów wkleja się wykonane z kości lub rogu, gryfy - pełnią one tą samą funkcję, jednak materiał jest wytrzymalszy na ścieranie.

• Cięciwa - sznurek najczęściej konopny, lniany lub jedwabny (bywały również z włosów zwierzęcych i jelit) spinający oba ramiona i utrzymujące łuk w naprężeniu. Na wysokości majdanu, niektóre cięciwy posiadają siodełko (miejsce na uchwyt palców i osadzenie strzały) oraz nierzadko bączki - czyli węzełki, koraliki etc. używane jako pomoc celownicza.

Strzelanie z łuku polega na przeniesieniu siły zgromadzonej w naprężonych ramionach łuku na strzałę za pomocą cięciwy.

Historia

Łuk z Bolkowa

Najstarszy znaleziony łuk na ziemiach polskich pochodzi z przed 9,5 tys. lat. Odkryto go w Bolkowie nad jeziorem Świdwie na Pomorzu Zachodnim. Wydobyty fragment drzewca łuku ma długość ponad 60cm i szerokość od 1,2 do 4cm. W przekroju jest okrągły przy wierzchołku i spłaszczony w części środkowej. Wykonany został najprawdopodobniej z cisu.

Strzelanie z łuku

Strzelanie z łuku wymaga obu rąk. Strzelec trzyma w jednej, wyprostowanej ręce (osoby z prawym okiem dominującym w lewej) drzewce nieco poniżej połowy jego długości. Dłoń tej ręki stanowi też zwykle powierzchnię utrzymującą strzałę prostopadle do drzewca. Drugą ręką, łucznik trzyma jednocześnie cięciwę w połowie jej długości oraz sczepioną z nią strzałę i przez odciągnięcie tej ręki do tyłu naciąga cały łuk. Po wycelowaniu puszcza cięciwę, która pchana w kierunku drzewca przez jego siły sprężystości wystrzeliwuje strzałę.

Skuteczne i celne strzelanie z łuku wymaga dość długiego treningu siłowego i technicznego. Kluczową sprawą jest umiejętność dość długiego wytrzymania w bezruchu w momencie pełnego naciągnięcia cięciwy. W momencie tym całe grupy mięśni klatki piersiowej i obu rąk są poddane silnym naprężeniom. Łucznik musi wytrzymać ten wysiłek przez kilka, kilkanaście sekund, w czasie których, aby móc celnie wykierować swój łuk, nie może podlegać żadnym drganiom, a dodatkowo musi w pełni kontrolować swój oddech. Wzrost siły potrzebnej do naciągnięcia i utrzymania łuku jest proporcjonalny do pędu strzały, a zatem i do zasięgu łuku.

Rodzaje łuków

Jakkolwiek łuk można wykonać z prostego sznurka, kawałka świeżej gałązki i zaostrzonego patyka, to wykonanie łuku, który jest celny i dalekonośny, wcale nie jest łatwe. O celności łuku decyduje doskonałość wykonania drzewca i strzał. O jego nośności decyduje konstrukcja obu tych elementów oraz czynnik ludzki, tj. maksymalna siła, z jaką dana osoba jest w stanie utrzymać w trwałym napięciu łuk.

Łuk prosty - to najstarsza forma łuku, na którą składało się początkowo proste drzewce, które jest wstępnie lekko naciągane cięciwą. Łuki proste były w użyciu przez tysiąclecia. W Europie wykonywano je zwykle z gałęzi cisowych, a w Azji ze świeżego bambusa. Przeciętny, wojskowy łuk prosty, stosowany w starożytności i średniowieczu, miał długość drzewca ok. 1 m, strzelał strzałami o długości ok. 60-80 cm i o masie ok. 150-200 g. Jego maksymalny zasięg wynosił ok. 150 m.

Łuk walijski - to odmiana łuku prostego, która pojawiła się ok. VIII wieku, w Walii. Łuk ten, posiadał znacznie dłuższe drzewce (ok. 1,8 do 2 m) co z jednej strony zwiększało niemal trzykrotnie siłę potrzebną do jego naciągnięcia, ale i zwiększało jego zasięg do nawet 350 m. Łuk ten wymagał jednak długotrwałego treningu, gdyż przeciętna dorosła osoba nie była w stanie z niego strzelać. Dzięki możliwości zastosowania dłuższych i dobrze wyważonych strzał (ponad 1 m) łuk ten w rękach wprawnego łucznika był też bardzo celny. Przy zastosowaniu ciężkich strzał (350 gramowych), jego zasięg spadał do ok. 200 m, ale strzały takie przebijały niemal każdą średniowieczną zbroję. Łuk walijski był stosowany najpierw przez oddziały łuczników walijskich, a następnie, ok. XII wieku rozpowszechnił się w Anglii, gdzie zaczął pełnić rolę broni plebejskiej, umożliwiającej biedocie skuteczną obronę przed rycerzami. Z łuku tego wywodzi się współczesny łuk sportowy.

Łuk refleksyjny - to łuk, w którym drzewce nie jest prostym prętem lecz kilkuwarstwową kompozycją kilku rodzajów drewna, przy czym przynajmniej jedna warstwa jest sklejana w stanie silnego naprężenia. Tak wykonane drzewce nie jest w stanie rozprężonym proste lecz tworzy wybrzuszony do zewnątrz kształt. Powoduje to, że przy mniejszych wymiarach drzewca uzyskuje się większą siłę nośną. Łuk ten został prawdopodobnie wymyślony w Chinach ok. I wieku p.n.e., a następnie rozpowszechnił się wśród ludów żyjących na Wielkim Stepie. Łuk ten posiadał podobny zasięg do łuku walijskiego, ale był od niego znacznie mniejszy (długość drzewca ok. 1 m). Umożliwiało to wygodne strzelanie z konia. Jego użycie wymagało jednak równie długiego, o ile nie dłuższego treningu od łuku walijskiego. Z łuku refleksyjnego strzelało się lżejszymi i krótszymi strzałami (długość strzały do 1 m, masa do 250 g), co powodowało, że łuk ten był mniej celny oraz miał krótszy zasięg (do 250 m). Nie miało to jednak większego znaczenia dla łuczników konnych, którzy stosowali ten łuk do szybkich, zmasowanych ataków na zwykle nieopancerzonego przeciwnika.

Łuk janczarski - był mniej więcej tym dla łuku refleksyjnego czym łuk walijski dla łuku prostego. Łuk ten był stosowany wyłącznie w zawodowych tureckich oddziałach Janczarów. Posiadał on refleksyjne drzewce o maksymalnych dla danego łucznika wymiarach, dochodzących do 1,8 m. Jego zasięg dochodził do 400 m. Wymagał perfekcyjnego treningu prowadzonego od wczesnego dzieciństwa i tylko w rękach tak wyszkolonego łucznika stanowił skuteczną broń. Nie był tak celny, jak łuk walijski, ze względu na drgania w trakcie wypuszczania strzały, jakie powstają w tak dużej konstrukcji drzewca refleksyjnego, miał jednak dłuższy zasięg i umożliwiał większą szybkostrzelność.

Łuk japoński - typowy łuk japoński to yumi, o wymiarach dochodzących do 2,5 m. Jest to łuk kompozytowy, klejony z kilku warstw bambusa. Cechą bardzo charakterystyczną dla łuku japońskiego są dwa niesymetryczne wygięcia, większe od góry i mniejsze od dołu, oraz przesunięcie uchwytu majdan na wysokość ok. 1/3, licząc od dołu. Yumi stosowany był zarówno przez łuczników konnych, jak i pieszych, a sztuka walki rozwinięta w oparciu o użycie takiego łuku zwana jest kyūjutsu. Łuk stosowany obecnie w sztuce kyūdō jest nieco krótszy (2,21m ±6cm).

Łuk huński - niesymetryczny, wielomateriałowy (kompozytowy) łuk refleksyjny stosowany przez Hunów. Robiony z rogu, ścięgien i cisu. Miał największy zasięg spośród wszystkich używanych w starożytności i wczesnym średniowieczu, domniemana mniejsza celność nie przeszkadzała przy taktyce gradu strzał.