O Sztukach Rozmaitych Ksiąg Troje/Przedsłowie tłumacza
PEZEDSŁOWIE TŁUMACZA.
W badaniu dawnych sztuki zabytków, często archeologija spotyka się z wątpliwościami, tak co do materyjałów, jak i środków użytych do wyrabiania rozmaitych dzieł sztuki, które dzisiaj oglądać nastręcza się sposobność; wypadki badań są zwykle zagadkowe, a domysły nie zawsze dają się usprawiedliwiać.
Każda przeto wiadomość piśmienna z wieków uplynionych dotycząca sztuki, jest wielce ważną dla zajmujących się jej dziejami; objaśniając bowiem wątki i środki użyte do wykonywania dawnych jej utworów, ułatwia poznanie właści¬wych im znamion, a porównywanie ich z dziełami tegoczesnemi, wskazuje różnice, stopień na któ¬rym stała dawna sztuka, i jakie dotąd zrobiła postępy.
l)o nielicznych pism z owych wieków w przed¬miocie sztuki, należy cenna praca TEOFILA kapłana i zakonnika z jedenastego lub dwu¬nastego stulecia, która w odpisach dawnych wielokrotnych dochowała się do naszych czasów pod nazwą: THEOPHILI presbyteri et monachi di-versarum artium schedula. „Porównywając tekst
Teofila, mówi Guichard (we wstępie do wydania paryskiego), z utworami z dwunastego i trzyna¬stego wieku, widzimy zupełną zgodność między podaną przezeń nauką, a dziełami uczniów." Dzieło Teofila, ważne dla swój dawności, jak i dla obfitości objętych w niem rozmaitych przedmiotów sztuki, zajęło już było u obcych wielu naukowych ludzi, którzy podali wyjątkowe ustępy i biblijograficzne wiadomości o rękopisach tego dzieła: tu więc nam tylko nadmienić pozo¬staje, iż za najdawniejszy uważany jest rękopis w biblijotece książęcej w Wolfenbuttel pocho¬dzący z XII wieku; drugi po nim znajduje się w biblijotece cesarskiej w Wiedniu, który odno¬szą najpóźniej do XIII wieku; najbliższy poprze¬dnich w British-Muzeum, tak zwany Harleian manuscript, pochodzi z początku XIII. stulecia; z dwóch rękopisów w Cambridge, jeden jest najobszerniejszy i najpoprawniejszy; nakoniec jeden w biblijotece uniwersyteckiej w Lipsku jest z początku XIV. wieku, i paryski zwany codex regius, z r. 1431. Pomijając częściowe wydania lub tłumacze¬nia, jakie w różnych czasach drukiem były ogło¬szone, najpierwszem jest wydanie paryskie z tłu¬maczeniem francuskiem i przypiskami, przez Karola Escalopier w 1843 roku. 1) Po niem
1) Theopihli presbyteri et monachi, libri III, scu di-versarum artium schedula, opera et studio Caroli de l' Escalopier. Lutetiae Parisiorum, excudebant Fir-min Didot fratres. Via Jacob 56. MDCCCXLIII. Prze¬kład ma tytuł: Theophile pretre et moine. Essai sur divers arts, pu-blie par le Cte Chables de l' Escalopiee, et precede d' une introduction par J. Marie Guichard. Paris. R. HENDRIE wydał je z przekładem angielskim w 1847 1); a toż wydanie z przekładem fran¬cuskim umieszczone było przez księdza BOURASSE w diction. d' archeologie sacree 1851 r. 2). Nareszcie Prof. ALBERT ILG opracował i dodaniem rozdzia¬łów od LXXXI włącznie do XCV wziętych z wydania angielskiego uzupełnił, z dołączeniem przekładu niemieckiego, wydanie wiedeńskie 1874 roku 3). Ograniczamy się na tej pobieżnej wzmiance o rękopisach TEOFILA i wydaniach tegoż; bliższe pod tym względem szczegóły znajdzie czytelnik w wydaniach paryskich i wiedeńskiem, które użyte były do niniejszego na język nasz prze¬kładu. Język techniczny jakiegobądź narodu ma zwykle właściwe sobie nazwy na oznaczenie
J. A. Toulouse, rue du Foin Saint - Jacques 8. J. Techener place du Louvre 12. J. F. Delion quai des Augustins 47. Leipzig Brockhaus et Avenarius 1843. — Tekst wraz z przekładem in 4", zajmują stron LXXII i 314. 1) Theophili, qui et Rugerus, presbyteri et monachi libri III, seu diversarum artium Schedula. Opera et studio R. Hendrie. (Translated with notes) Londini, J. Murray. 1847. 2) Dictionaire d' archeologie sacree. — publie par M. l'Abbe Migne 1851; mieści od str. 729 do 996: Essai sur divers arts, en trois livres, par Theophile pretre et moine, formant une encyclopedie de l'art chretien au XII siecle. Edition nouvelle et tres - complete, avec traduction et notes, par M. l'Abbe J. J Bou-basse .... 3) Theophilos presbyter Schedula diversarum artium. I. Band. Revidirter Text, Uebersetzung und Appendix von Albert Ilg. Wien 1874. Wilhelm Braumtiller k. k. Hof — und Universitatsbuchhandler. 8°. str. 357
przyrządów, narzędzi i rozmaitych czynności w sztukach, rękodziełach i t. d., które nie dla każdego, mimo znajomości swej narodowej mowy, są zrozumiałemi, tym zaś mniej w języku łaciń¬skim z wieków średnich, gdzie autor pisma o sztukach w języku nieżyjącym, tworzyć mu¬siał te nazwy stosownie do potrzeby swoich opi¬sów. Aby go dzisiaj zrozumieć, udawałem się często po objaśnienia do najpewniejszych źródeł, to jest do żyjących obecnie artystów i rękodziel¬ników, bez których pomocy wszelkie pod tym względem usiłowania byłyby daremnemi.
T. Żebrowski.
