Kompas

Kompas, jak wiele innych przydatnych urządzeń, zostało wynalezione w Chinach. Na samym początku XII wieku został przywieziony do Europy. Bez niego nie byłoby wypraw Vasco De Gamy, Kolumba, Magelana i setek mniej znanych ekspedycji epoki wielkich odkryć geograficznych.

Wynalezienie kompasu, ilustracja z XVI wieku

Historia

• ok. 550 r. p.n.e. Tales zaobserwował pierwsze zjawisko magnetyzmu. Zauważył, że bursztyn potarty suknem może przyciągać inne przedmioty, np. słomkę, pióro itp. Wprawdzie wyciągnął z tego fałszywy wniosek, że skoro może poruszać inne przedmioty, to posiada duszę...
• III w. p.n.e. Jeden z wczesnych zapisów o użyciu róży składającej się z 12 wiatrów pochodzi od Timostenesa z Rodos, greckiego admirała.

Chiny

• IV w. p.n.e. Jedna z najwcześniejszych wzmianek w chińskiej literaturze dotycząca magnetyzmu. W księdze pt. "Book of the Devil Valley Master" zapisano zdanie: „magnetyt przyciąga żelazo”.
• 221–206 r. p.n.e. W Chinach podczas panowania dynastii Qin prawdopodobnie powstał pierwszy magnetyczny kompas.
• 20–100 r. W chińskiej księdze Lun-heng opisano zjawisko magnetycznego oddziaływania igły i magnetytu.
• 83 r. W zapiskach kronikarza chińskiej dynastii Han pojawiają się pierwsze zapiski o magicznych łyżeczkach wskazujących południe. Od tego momentu informacje o „magicznych rzeczach” wskazujących kierunki geograficzne pojawiały się w różnych pismach chińskich i indyjskich.
• VIII w. W Chinach wynaleziono i zaczęto używać igły magnetycznej – urządzenia wskazującego magnetyczną północ. Igła magnetyczna miała zwykle kształt małej rybki pływającej w naczyniu z wodą.
• 1040–44 r. W zapiskach z czasów dynastii Song znajduje się opis urządzenia ze stali nazwanego „ryba wskazująca południe”, które jest zalecane „do orientacji w terenie w przypadku nieprzeniknionych ciemności”.
• 1086 r. Pierwsze doniesienie odnoszące się do namagnesowania igły. W eseju pt. Dream Pool Essays chiński nadworny uczony Shen Kuo zawarł szczegółowy opis, jak namagnetyzował igłę przez pocieranie jej końca magnetytem. Tak spreparowaną wskazówkę powiesił na pojedynczej nawoskowanej jedwabnej nici, mocując ją na środku. Shen Kuo zauważył, że igła przygotowana w ten sposób czasami wskazywała na południe, czasami na północ.
• 1119 r. Najwcześniej zarejestrowane faktyczne użycie igły magnetycznej (unoszącej się na wodzie w naczyniu) dla celów nawigacyjnych opisano w książce Zhu Yu pt. "Pingzhou Table Talks": „Nawigator rozpoznaje kierunki (geografię) nocą patrząc na gwiazdy a za dnia na Słońce. Gdy jest ciemno i chmurno – patrzy w kompas”.

Europa

• 1190r. W dziele pt. "De naturis rerum" (O naturze rzeczy) Alexandra Neckamana pojawia się pierwsza w Europie wzmianka o igle magnetycznej i jej wykorzystaniu w żegludze. Opisuje umieszczony na statku „wskaźnik kierunku, który pozwala żeglować nawet gdy Gwiazda Polarna jest zasłonięta przez chmury”.
• 1200r. Pierre de Maricourt wykazuje, że magnes ma dwa bieguny.
• 1242r. Pierwsze doniesienie nt. kompasu w świecie arabskim – w księdze z 1282 r. autor opisuje, jak 40 lat wcześniej był świadkiem użycia kompasu podczas podróży statkiem.
• XIII w. W toskańskim górniczym miasteczku Massa użyto kompasu (pływającej igły) jako wskaźnika podczas prowadzenia prac pod ziemią. Z czasem coraz więcej przedsiębiorstw górniczych zaczyna wykorzystywać kompas przy wytyczaniu tras tuneli pod ziemią.
• 1269 r. Francuski uczony Peter Peregrinus w księdze "Epistola de magnete" opisuje kompas z igłą zamocowaną na pionowej osi umieszczoną w szklanym pudełku.

Ciekawostki

• Na angielskich statkach, surowo karano zbliżanie się marynarzy do kompasu, po zjedzeniu czosnku. Uważano bowiem, że woń czosnku może wpłynąć na jego działanie.
• Szesnastowieczni marynarze wierzyli, że gdzieś daleko na północy znajduje się magnetyczna góra (lub wyspa), która przyciąga igłę kompasu.
• Inni wierzyli, w tym Krzysztof Kolumb, że wskazaniami igły rządzi Gwiazda Północna.
• Bardzo zbliżone tezy na temat magnetyzmu ziemi, do obecnie potwierdzonych teorii, przedstawił na przełomie XVI i XVII wieku angielski lekarz William Gilbert.

Na pozniej

http://www.gavagai.pl/chiny/faming_zhinanzhen.php http://en.wikipedia.org/wiki/Compass#cite_ref-Li_Shu-hua_180_12-0