Zegar nitkowy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Almanach

Aktualna wersja na dzień 11:57, 9 mar 2020

Zegar nitkowy, jest specyficznym rodzajem zegara słonecznego, w którym podstawowym gnomonem jest nitka rozciągnięta pomiędzy dwoma ściankami zegara. Z racji swojego wyglądu, często zwany jest również dyptykiem.

Budowa[edytuj]

Ryc.1) Cztery ściany zegara nitkowego

Jest to przykładowa budowa podręcznego zegara słonecznego. Poszczególne egzemplarze mogą się od siebie różnić - jednak ogólna zasada działania jest taka sama. Niniejszy egzemplarz jest jednym z bardziej rozbudowanych funkcjonalnie.

Wewnętrzny spód zegara (Ryc.1,1) zawiera kompas (do odpowiedniego spozycjonowania urządzenia), nitkę (gnomon) i podziałkę (na obwodzie kompasu) na której odczytuje się godzinę. Poniżej znajduje się mała szpilka (gnomon) umożliwiająca odczytanie godziny w systemie Włoskim (0 do 24, zaczynając od zachodu słońca) oraz w systemie Babilońskim (zaczynając od wschodu słońca).
Wewnętrzna góra zegara (Ryc.1,2) jest podzielona na dwie, logiczne części. Na górze znajduje się mały gnomon, wskazujący długość dnia w godzinach, oraz w jakim znaku zodiaku znajduję się obecnie słońce (od użytkownika wymagana jest znajomość pory zimowej/letniej). Poniżej występują oznaczenia szerokości geograficznych różnych miast Europy, wraz z małymi otworkami przy nich (często tabelka z miastami występuje również na górnej pokrywie zegara). Przez odpowiedni otworek należy przewlec nitkę zegara (zmieni to ograniczenie rozwarcia jego ścian - czyli również kąt nachylenia nitki względem poziomej ścianki), zależnie od lokalizacji w jakiej się znajdujemy.
Zewnętrzna, spodnia część (Ryc.1,3) zawiera miedziany kalkulator umożliwiający przeliczenie czasu księżycowego na słoneczny. Użytkownik musi znać fazę księżyca (ilość dni po pełni) i przekręcić zgodnie z tą wiedza dysk (czarna, zewnętrzna podziałka) w celu przeliczenia wskazań głównego gnomona (nitki).
Zewnętrzna, górna część (Ryc.1,4) prócz licznych zdobień zawiera różę wiatrów (z opisem po włosku) i miedzianą strzałkę umożliwiającą ustawienie azymutu i odczytanie wskazania północy, przez otwór w którym widać fragment kompasu z dolnej warstwy zegara.

Wzory zegarów słonecznych[edytuj]

Wzory zegarów nitkowych
Fragment zegara nitkowego z Wrocławia, 1559r. (XVI wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy, składany, ok. 1565r. (XVI wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy, składany, 1585r. (XVI wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy, 1588r. (XVI wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy, 1588r. (XVI wiek)
1575-1600r. (XVI wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy, składany, ok. 1598r. (XVI wiek)
Przenośny zegar słoneczny (nitkowy), ok. 1598 (prawy) i 1602 (lewy)r. (XV/XVI wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy. Widok z góry na tabelę miast i otworów do ustawień szerokości geograficznej. (XVII wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy. Widok zapięcia i mocowania nitki. (XVII wiek)
Zegar słoneczny, dwunitkowy. 1618r. (XVII wiek)
Słoneczny zegar nitkowy, kieszonkowy. (XVII wiek)
Zegar słoneczny, kieszonkowy, 1636r. (XVII wiek)
Zegar słoneczny, kieszonkowy, 1636r. (XVII wiek)
Zegar słoneczny, kieszonkowy, (XVII wiek)
Zegar nitkowy z 1655r. z Norymbergi (XVII wiek)
Składany zegar słoneczny, kieszonkowy - tzw. nitkowy, 1750-00r. (XVIII wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy z kompasem, (XVIII wiek)
Drewniany zegar słoneczny, (XVIII wiek)
Zegar słoneczny, nitkowy (XVIII/XIX wiek)

Ekspozycje[edytuj]

Gdzie można zobaczyć zegary nitkowe:

"Dom Mikołaja Kopernika w Toruniu" - dwa eksponaty, drewno oklejone papierem (1, 2)
Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie - wiele eksponatów
"Muzeum Sztuki Użytkowej w Pradze" - dwa eksponaty, większy z kości słoniowej, mniejszy drewno + papier
"Muzeum Czech Wschodnich w Hradcu Králové" - dwa eksponaty z kości słoniowej

Przydatne linki[edytuj]

Źródło: „https://almanach.historyczny.org/wiki/?title=Zegar_nitkowy&oldid=7509”

Utensylia