Almanach:Przypisy

Przypisy stosowane w artykułach można generalnie podzielić na dwa rodzaje:

1. odnośniki bibliograficzne – linki (odnośniki) do stron WWW zawierających źródłową informację, typowe odnośniki literaturowe do książek, gazet i czasopism. Należy je podawać przede wszystkim jako podbudowę źródłową kontrowersyjnych, bądź niepopieranych powszechnie poglądów. Przypisy są także zalecane przy wszelkiego rodzaju cytatach. Pamiętaj, żeby nie używać znanego z "papierowych" prac sposobu wielokrotnej adnotacji jednego, powtarzającego się, przypisu bibliograficznego w postaci ibidem (tamże). Ponieważ lista przypisów generowana jest automatycznie, wstawienie dodatkowego przypisu albo zmiana ich kolejności mogą spowodować, że tamże, nie będzie się już odnosić do pierwotnego źródła na liście. W takich wypadkach warto skorzystać z szablonów: {{Cytuj książkę}}, {{Cytuj pismo}}, które raz wypełnione będą wymagać jedynie zmiany np. numerów stron przed kolejnym użyciem do przypisu. W zapisach skróconych, np. przy wielokrotnym cytowaniu tego samego źródła, można stosować odnośnik op. cit. (nazwisko autora, op. cit., str. XXX).
2. przypisy ogólne – rozmaite uwagi, których z jakichś powodów nie chcemy zamieścić wprost w tekście podstawowym.

Przypisy zwykło się umieszczać w osobnej sekcji poprzedzającej sekcję Bibliografia – zgodnie z kolejnością sekcji końcowych wskazaną w dwóch zaleceniach: Jak napisać doskonały artykuł i Zalecenia edycji artykułów biograficznych.

Przypisy tworzymy przy pomocy specjalnej funkcji oprogramowania MediaWiki. Funkcja włączona została w lipcu 2012 roku.

Korzystanie z przypisów w artykułach

Rada: na niniejszej stronie znajdziesz przykłady użycia przypisów. Aby zobaczyć jak wykorzystywane są w praktyce, najlepiej obejrzeć kilka Artykułów na medal, gdyż jednym z warunków przyznania medalu jest wyczerpujące zastosowanie przypisów.

Przypis dodaje się za pomocą znacznika ref:

<ref>treść przypisu</ref>

Wszystkie znajdujące się w haśle odnośniki są numerowane i wiązane (linkowane) automatycznie, w kolejności ich występowania w tekście. Przypisy są numerowane, mają też przycisk (link) pozwalający na powrót do miejsca czytania.

Aby przypisy wraz z linkami wyświetliły się w artykule, należy napisać:

{{Przypisy}}

co zaowocuje stworzeniem podsekcji, a treść przypisów pokaże się w miejscu umieszczenia szablonu w postaci liczby umieszczonej w górnym indeksie. Wraz z nią wstawiony zostanie nagłówek drugiego stopnia "Przypisy", nie należy więc wpisywać go ręcznie. Szablon przypisów należy umieszczać bezpośrednio przed sekcją bibliografii.

Jeżeli w artykule tworzymy rozdziały trzeciego, czwartego lub następnego stopnia, zaleca się użycie atrybutu stopień szablonu {{Przypisy}} (uwaga, pierwszy ze znaków = wprowadza atrybut, dlatego warto oddzielić kolejne spacją, by uniknąć nieporozumień). Ten kod tworzy przypisy opatrzone nagłówkiem trzeciego stopnia:

{{Przypisy|stopień= ===}}

Szablony treści przypisu

Można automatycznie formatować treści przypisu poprzez poniższe szablony:

• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj stronę
• Szablon:Cytuj pismo

Kiedy ich używamy, kod powinien mieć postać:

<ref>{{Cytuj ...}}</ref>

Najprościej przypis z szablonem jest dodać półautomatycznie, korzystając z mechanizmu specjalnego formularza. Robimy to tak:

W oknie edycji klikamy w miejsce, w które chcemy wstawić przypis. Następnie klikamy u góry w link "zaawansowane". Otworzy się nam pasek z dodatkowymi ikonami. Jest tam ikonka "{{cyt}}" (jeżeli jej tam nie ma, to musimy wejść w swoje "Preferencje" (link widoczny u góry strony), następnie wybrać zakładkę "Gadżety" i w sekcji "Ułatwienia edycji" zaznaczyć gadżet: "refTools"). Gdy na nią klikniemy pokazują się nam klawisze "Strona WWW, Książka itd..". Gdy chcemy dodać przypis do strony WWW klikamy oczywiście na "Strona WWW". Otwiera się wtedy szablon, w którym są pola do wypełnienia. Nie trzeba ich wszystkich wypełniać, ale na pewno trzeba wypełnić pole "URL" (przez przekopiowanie adresu strony) oraz pole "tytuł" (przez skopiowanie tytułu strony) i dobrze jest jeszcze wypełnić też pole "wydawca", gdzie wpisujemy nazwę serwisu, w którym jest dana strona oraz jeśli strona jest podpisana, pole "autor". Jak pola są wypełnione klikamy na "dodaj przypis" i on się wstawi automatycznie.

• Istnieje także konwerter tłumaczący angielskie szablony na polskie.

Przykłady

Wielokrotne użycie jednego odnośnika

Jeśli chcemy, aby więcej niż jeden odnośnik^[x] kierował do tego samego przypisu, należy mu nadać nazwę. Robi się to przez dodanie do znacznika <ref> parametru "name=nazwa". Pierwsze wystąpienie przypisu powinno mieć formę

<ref name="krótka nazwa">treść przypisu, który chcemy zastosować</ref>

w drugim i kolejnych wystarczy już samo

<ref name="krótka nazwa"/>

(uwaga na ukośnik!). Wszystkie przypisy zostaną ponumerowane automatycznie (przypisy powtarzające się będą miały ten sam numer), a w sekcji z treścią przypisów pojawią się linki do konkretnych wystąpień przypisów.

Przykład praktyczny

Zobacz działanie w /Krótki przykład.

Kod takiej sekcji:

To<ref>przypis1</ref> są<ref name="przypis_wielokrotny">przypis2</ref> przypisy<ref name="przypis_wielokrotny"/>. Lek X jest dobry dla zdrowia według lekarzy<ref name="znana_gazeta">{{cytuj news |imię = | nazwisko = |autor =Ktoś tam | współautorzy = |url=http://www.znana_gazeta.com| tytuł =Lek X jest dobry |praca = |opublikowany = |strony = | strona = |data = |data dostępu=2099-07-09 |język=polski }}</ref>, chociaż pacjenci twierdzą, że nie<ref name="pacjenci">{{cytuj stronę| url =http://www.pacjenci.niema.com | tytuł =Pacjenci nie zgadzają się | data dostępu =2099-07-09 | autor =Pacjent Y| nazwisko = | imię = | link autor = | współautorzy = | data = | rok = | miesiąc = | format = | praca = | opublikowany = | stron = | język = | url archiwalny =| data archiwalna =}}</ref>. {{Przypisy}}

Grupowanie przypisów

Przypisy można również grupować według ich przeznaczenia. Używa się do tego atrybutu "group".

Przykład (pierwszy przypis to przypis ogólny, drugi jest wyświetlany tam gdzie tag "references" będzie miał odpowiednią wartość atrybutu "group").

Według najnowszych badań naukowców gorąca woda może powodować 
poparzenia<ref>J. Kowalski, ''Woda'', (w: Fizyka ciał niestałych, 2009), ss 1-12.</ref>.
W rzeczywistości już temperatura zbliżona do 90°C może powodować 
dotkliwe urazy<ref group="uwaga">Dzieci, nie próbujcie tego w domu!</ref>.

; Notatki
<references group="uwaga"/>

==== Przypisy z przykładów ====
<references />

Wynik: Według najnowszych badań naukowców gorąca woda może powodować poparzenia. W rzeczywistości już temperatura zbliżona do 90 °C może powodować dotkliwe urazy.

Uwagi

Definiowanie przypisów w jednym miejscu

Wszystkie przypisy można zdefiniować razem w miejscu ich wywołania w końcowej części hasła. Pozwala to na umieszczenie w tekście kodującym hasło tylko krótkich odsyłaczy do listy, co poprawia przejrzystość kodu artykułu i ułatwia jego edytowanie (przy dodawaniu źródeł wymusza jednak edycję całego hasła, a nie tylko poszczególnych sekcji).

<references> <ref name="p1">pozycja pierwsza</ref> <ref name="p2">pozycja druga</ref> ... itd. </references>

Dla zastosowania tego sposobu z użyciem szablonu {{Przypisy}} należy użyć następującego kodu do utworzenia sekcji "Przypisy":

{{Przypisy|przypisy= <ref name="p1">przypis pierwszy</ref> <ref name="p2">przypis drugi</ref> ... itd. }}

Odwołanie w tekście do takich przypisów ma postać identyczną z poddanymi wcześniej sposobami:

Tekst<ref name="p1"/> i dalej<ref name="p2"/>.

Warto zamiast powyższych konstrukcji używać wywołanie szablonu {{r}}, co praktycznie pozwala jeszcze bardziej skrócić kod artykułu i tworzyć odsyłacze do przypisów w sposób bardzo bliski do tradycyjnego. Powyższy przykład z użyciem tego szablony wygląda jak poniżej:

Tekst{{r|p1}} i dalej{{r|p2}}.

Analogicznie do szablonu Przypisy można definiować przypisy rzeczowe za pomocą szablonu Uwagi:

{{Uwagi|uwagi= <ref name="p3">przypis rzeczowy pierwszy</ref> <ref name="p4">przypis rzeczowy drugi</ref> ... itd. }}

przy czym nie trzeba tu definiować parametru group (trzeba natomiast go używać w wywołaniu przypisu w tekście artykułu: <ref group="uwaga" name="p3"/> ). Dzięki szablonowi Uwagi automatycznie przypisy rzeczowe znajdą się w odrębnym rozdziale Uwagi. Zamiast atrybutu uwagi= można zastosować również atrybut przypisy=, tzn. {{Uwagi|przypisy=.

W przypadku grupowania przypisów, kod utworzenia sekcji "Przypisy" wygląda następująco:

<references group="t"> <ref group="t" name="pg1">przypis pierwszy</ref> <ref group="t" name="pg2">przypis drugi</ref> ... itd. </references>

W tym przypadku odwołanie wymaga uwzględnienia także atrybutu "group":

Tekst<ref group="t" name="pg1"/> i dalej<ref group="t" name="pg2"/>.

Powyższy sposób definiowania przypisów wymusza stosowanie nazwy dla każdego przypisu (definiowanej atrybutem "name").

Efekt działania opisanego sposobu kodowania przypisów jest następujący:

To jest przykład dla zgrupowanych definicji przypisów:

Przypisy

Dodanie do hasła z przypisami zgrupowanymi zgodnie z powyższym sposobem, przypisu zdefiniowanego inaczej, spowoduje nadal prawidłowe wyświetlanie podanych informacji. Można zatem mieszać różne sposoby kodowania przypisów, choć nie jest to zalecane.

Komunikaty błędów

Korzystanie z systemu przypisów wymaga sporej staranności. W przypadku błędów w kodzie przypisów pokazują się na dole strony czerwone ostrzeżenia.

Typowe błędy

Komunikat	Znaczenie
Błąd w przypisach: Istnieje znacznik <ref>, ale nie odnaleziono znacznika <references/>	Błąd zwykle oznacza, że: do hasła zapomniano wstawić znacznik lub szablon wywołujący listę przypisów (<references />, lub {{przypisy}}); albo w tekście istnieje niezamknięty przypis (wpisano <ref>, ale nie ma dla niego </ref>). W takim przypadku oprogramowanie traktuje cały tekst od znacznika "<ref>" jako jeden wielki przypis. Z tego powodu znacznik "<references/>" znajdujący się w tym wielkim przypisie nie zostanie rozpoznany, co może być mylące.
Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie krowa	Błąd oznacza, że: odwołano się do przypisu o nazwie, która nie została wcześniej zdefiniowana lub zrobiono błąd w nazwie przypisu (np: wpisanie <ref name="krowa" /> zamiast <ref name="korova" />); jeśli jesteś pewien, że taki znacznik istnieje, to może się okazać, że w znaczniku z nazwą jest jakiś nadmiarowy atrybut (np: <ref name="krowa" dd></ref>).
Błąd w przypisach: Nieprawidłowy znacznik <ref>. Odnośnik ref z zawartością musi mieć nazwę.	Błąd oznacza, że nie domknięto cudzysłowu w nazwie przypisu (np: <ref name="krowa />) lub użyto znacznika "<ref />" zamiast "</ref>".
Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Przypisy bez podanej nazwy muszą posiadać treść	Błąd oznacza, że użyto pary znaczników "<ref></ref>" bez żadnej treści między nimi.

Należy też zwrócić uwagę, że użycie znacznika domknięcia przypisu "</ref>" bez wcześniejszego użycia znacznika jego rozpoczęcia "<ref>" nie skutkuje komunikatem błędu ale wówczas w treści hasła pojawia się ów znacznik tak jakby był zwykłym tekstem "</ref>".

Przypisy - a czytelnik Wikipedii

Jeśli przede wszystkim czytasz Wikipedię, przypisy - poprzez bezpośrednie odwołanie do źródeł - pomagają określić wiarygodność zamieszczonych danych.

Co zrobić, gdy nie ma przypisów?

Jeśli jakieś zdanie, akapit lub pojedynczy fakt z artykułu budzi nasze wątpliwości, możemy zwrócić uwagę, że w tym miejscu przydadzą się przypisy. W tym celu w miejscu gdzie powinny być przypisy należy wpisać: {{subst:fakt/d}} albo {{fakt}}. Spowoduje to utworzenie informacji o braku przypisów - w pierwszym przypadku z datą wstawienia tej informacji: Szablon:Fakt

Ukrycie przypisów przez czytelnika

Niektóre strony posiadają dość rozbudowane przypisy, które mogą przeszkadzać w czytaniu takich stron. Istnieje możliwość ukrycia przypisów indywidualnie przez użytkownika. Aby to zrobić, należy wejść na stronę swojego CSS, przejść do jej edycji i dodać poniższe trzy wiersze kodu:

 sup.reference {display:none;}
 ol.references {display:none;}
 .refsection {display:none;}

Po zapisaniu i odświeżeniu pamięci przeglądarki przypisy powinny zostać ukryte na wszystkich stronach Wikipedii dla danego użytkownika. Aby ponownie móc widzieć przypisy, należy usunąć te trzy wiersze ze swojego CSS i znowu odświeżyć. Operacje można powtarzać.