Bawełna

„

Tkaniny bawełniane grały w średniowieczu ważną rolę w odzieży najuboższej ludności ze względu na niską cenę surowca i produkcji. Najwcześniej poznano i wyrabiano bawełniane tkaniny w Hiszpanii, gdyż uprawę bawełny i produkcję delikatnych tkanin bawełnianych rozpoczęli tam Arabowie w Xw. W chrześcijańskiej Katalonii byli tkacze bawełny, tzw. fustaneros, zrzeszeni w cechach w XIIIw. We Włoszech bawełna była znana już w XIIw., we Florencji zaś handel tkaninami bawełnianymi rozwinął się w ciągu XIIIw. W innych miastach Włoch także w ciągu XIIIw. tkacze bawełny pracowali zorganizowani we własnych cechach. Najwięcej przędzalni i pracowni tkanin bawełnianych było w Wenecji, Padwie, Rimini, Mediolanie, Bergamo i Kremonie, które miały zorganizowaną kontrolę cechową i wprowadzone znakowanie jakości towarów przeznaczonych na eksport. W ciągu XIVw. rozmaite włoskie tkaniny bawełniane przywożono na jarmarki w Niemczech południowych; do Mediolanu zwłaszcza przyjeżdżało wielu kupców po towar przeznaczony dla różnych krajów europejskich: miało to duże znaczenie w ekspansji tkactwa bawełny. We Francji poznano bawełnę w okresie wojen krzyżowych.Sprowadzano bawełnę do watowania ubiorów i dużo gotowych tkanin bawełnianych, zwanych futaines i mollequins, sprzedawano w XIIIw. na jarmarkach Szampanii i południowej Francji; jednak własny wyrób francuskich tkanin bawełnianych w niewielkim zakresie powstał dopiero w XV i XVIw. w Normandii. Problem dowozu i jakości surowca dla europejskiego tkactwa bawełny był skomplikowany z powodu szybkiego rozwoju przemysłu w różnych ośrodkach i związanego z tym coraz większego popytu na surową bawełnę.Tkactwo bawełny rozwinęło się już w drugiej połowie XIIIw. w Gandawie; do portu handlowego Flandrii w Bruges przywożono z Armenii surową bawełnę w balach i przędzę już w drugiej połowie XIIIw.Transakcje, mające na celu uzyskanie surowej bawełny, polegały przede wszystkim na wymianie towarowej; miejscem przeładunku towarów wschodnich, jak kamloty, jedwabie, brokaty, korzenie, cukier, złoto cypryjskie i bawełna, był port Famagusta na Cyprze, skąd ładowano na żaglowce sukna ze wszystkich ośrodków europejskich. Pośrednictwem w dostawach bawełny zajęli się niemal wyłącznie Wenecjanie, współpracujący z domami bankowymi Włoch w zakresie wymiany towarowej. Wprowadzona w Europie uprawa bawełny nie była wystarczająca ani co do ilości, ani jakości. Z europejskich odmian najwięcej przez tkaczy była ceniona bawełna z Apulii, za najgorszą uważano sycylijską. Z gatunków sprowadzanych za najlepszą uchodziła bawełna z upraw koło Aleppo w Syrii ze względu na długość włókna; następne lokaty miała bawełna z Małej Azji i Cypru, ceniona była bawełna z Egiptu. Wciągu XIVw. mnożyły się ośrodki przemysłu bawełnianego; nowe zespoły tkaczy cechowych wyrabiały w Niemczech południowych tzw. barchent — tkaninę z osnową lnianą i wątkiem bawełnianym. Doskonałe tkaniny bawełniane wyrabiano w Konstancji, znanej również z pracowni sukienniczych i wyrobu słynnego płótna. W latach rozkwitu 1350-1360 Konstancja była w kontakcie handlowym z Flandrią, Hiszpanią i stamtąd przeszczepił się przemysł bawełniany około połowy XIVw. do miasta Ulm. Wyroby tamtejszych barchanników miały nieograniczony zbyt na jarmarkach niemieckich, a także we Włoszech, Francji i Andaluzji. W Ulm wyrabiano różne gatunki tkanin, od delikatnych z czesanej bawełny aż do produktów filcowanych z bawełny odpadkowej. Średniej jakości tkaniny z Ulm były drukowane wzorzyście lub w całości barwione na czerwono i czarno. Najlepsze płótna bawełniane, starannie bielone, przeznaczone były na eksport i używane na bieliznę pościelową. Wyroby bawełniane miały także urozmaiconą fakturę tkacką. Oprócz splotu płóciennego w prowadzano splot czynowaty; robiono tkaniny prążkowane wypukło przez wprowadzenie grubszej nitki, a także tkaniny o wypukłych wzorach geometrycznych. Oprócz gładkich tkanin tkano grubsze, zbliżone do flaneli, tkaniny kosmate, puszyste, którymi podszywano ubiory. Znaki na sztukach tkanin eksportowych stanowiły gwarancję jakości. W XVw. niemiecki przemysł bawełniany w Ulm rozszerzył się na całą Szwabię; ilość ośrodków i ich wydajność była tak wysoka, że prócz trudności z nabywaniem surowca nie łatwa stała się sprawa zbytu towarów. Na wzór Ulm zorganizowana była wytwórczość tkanin bawełnianych w Strasburgu. W Szwajcarii obok starego cechu płócienniczego z 1268r. magistrat Bazylei założył w latach 1367—1377 warsztaty tkackie bawełny, w których miała pracować biedna ludność miasta. Wyroby z Bazylei były przeważnie wzorzyste, z motywem ptaków lub ornamentów geometrycznych. Z wyjątkiem Bazylei inne tkalnie bawełny w Szwajcarii nie były ujęte w ciasne formy organizacyjne cechu i pomimo wysiłków wprowadzania nowych wzorów tkanin Bazylea, Fryburg i Zurych z trudnością utrzymywały eksport za granicę. W początkach XVIw., za przykładem Mediolanu, w ośrodkach tkactwa bawełny w Niemczech i Szwajcarii wprowadzono nowy wyrób, zwany bombasin; była to tkanina efektowna, z częścią osnowy jedwabną, podwójną. Ukazanie się tej nowości zamknęło właściwie okres powodzenia tkanin bawełnianych aż do końca XVIIw.Tkaniny wyrabiane z bawełny w XVIw. zeszły do roli podrzędnej; używane były na podszewki, a ze względu na białość bawełny na tanie chusty kobiece. W okresie wojny trzydziestoletniej niemiecki przemysł bawełniany zaniknął zupełnie. W Szwajcarii utrzymały się tkalnie bawełny i aż do nadejścia nowej mody tkanin bawełnianych w końcu XVIIw. dostarczały swych wyrobów na rynki światowe. Tkaniny bawełniane pojawiły się bardzo wcześnie na Śląsku: barchent wspomniany jest w ustawach kramarzy w Brzegu z 1318r., następnie w Świdnicy; w tym czasie tkaniny bawełniane mogły pochodzić jedynie z importu. Barchan produkowany był w Polsce dość późno, statut cechu barchanników w Krakowie został nadany dopiero w 1548r.

”

Patrz dalej

• Temat występowaniu materiałów bawełnianych na Freha
• Spis publikacji wspominających bawełnę od średniowiecza
• Lidia de Ragusa: Cotton in the Middle Ages (ang.). Publikacja: 2009. [dostęp 2014-03-17].